Εργασία των μαθητών/τριών του Γ’3 στο μάθημα της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας με την εκπαιδευτικό Ελένη Εξάρχου Σχολική χρονιά 2007-8 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ α) Το Μνημείο των Εβραίων Ελάχιστοι είναι οι Θεσσαλονικείς που έχουν μέχρι σήμερα επισκεφθεί το Εβραϊκό Μουσείο της πόλης στην οδό Αγίου Μηνά 13, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. “Κι όμως”, λένε οι υπεύθυνοι του μουσείου, “μας επισκέπτονται χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο από το εξωτερικό αλλά και από άλλες πόλεις της Ελλάδας”.Αν κάθε λαός είναι η ίδια του η μνήμη και οι αναφορές στο παρελθόν του, οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης, με παρουσία στην περιοχή μας από το 315 π.Χ., συγκεντρώνουν κομμάτι κομμάτι κάθε πολύτιμο στοιχείο της πολύχρονης ιστορίας τους για το μουσείο. . Οι Εβραίοι που ζούσαν στην περιοχή της Θεσσαλονίκης ονομάζονταν τότε Ρουμανιώτες.Οι Ρουμανιώτες μιλούσαν ελληνικά, διατηρούσαν όμως την εβραϊκή γραφή. Οι Σεφαραδίτες. Το 1492 είναι μια χρονιά ορόσημο για την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Περίπου 20.000 ισπανοεβραίοι Σεφαραδίτες, διωγμένοι από τη βασίλισσα της Ισπανίας Ισαβέλλα, αλλά και Εβραίοι από διάφορες περιοχές της Μεσογείου βρίσκουν καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη. Το νεκροταφείο της πόλης αρχίζει να αναπτύσσεται και καταλαμβάνει σταδιακά την περιοχή ανατολικά της πόλης, όπου σήμερα βρίσκεται το γήπεδο του ΠΑΟΚ στην Τούμπα μέχρι και την οδό Αγγελάκη. Ίχνη από αυτήν τη νεκρόπολη, που θεωρείται η μεγαλύτερη σε έκταση και σημαντικότερη των Βαλκανίων, μπορεί κανείς να εντοπίσει μέχρι σήμερα, περιδιαβαίνοντας την πόλη. Στην περιοχή του ΑΠΘ κοντά στο Αστεροσκοπείο σώζεται επιτύμβια πλάκα που λέγεται ότι ήταν τόσο βαριά, ώστε δεν μπόρεσαν να τη σηκώσουν για να τη μεταφέρουν με ειδικό γερανό στο χώρο του Εβραϊκού Μουσείου.Η εβραϊκή νεκρόπολη που καταστράφηκε ολοσχερώς μετά από 1942, σηματοδότησε τη διάσπαση του ζωτικού δεσμού με το παρελθόν που διατηρούσε μέχρι τότε η εβραϊκή κοινότητα. Το νεκροταφείο για τους Εβραίους ήταν κάτι παραπάνω από τόπος ανάπαυσης των προγόνων τους. Το προσκύνημα μνημείων γνωστών ραβίνων, αγίων και δασκάλων συγκέντρωνε πολύ κόσμο και διατηρούσε την άρρηκτη συνέχεια της παράδοσης της εβραϊκής κοινότητας.Ο 16ος και 17ος αιώνας είναι η περίοδος της άνθησης του εμπορίου και της αστικής τάξης της Θεσσαλονίκης. Το 1537 ο εβραίος ποιητής Σάμουελ Ούσκοε αποδίδει τον τίτλο “Μητέρα του Ισραήλ” στη Θεσσαλονίκη, και όχι άδικα. Στην πόλη αυτή Έλληνες και Εβραίοι ζουν αρμονικά. Οι Ντονμέδες Το 17ο αιώνα το άγνωστο για πολλούς κίνημα των “Ντονμέδων” γίνεται το σημείο αναφοράς για ένα μνημείο που δεσπόζει μέχρι σήμερα στη Θεσσαλονίκη: Το Γενί Τζαμί.Η παράξενη σε πολλές πτυχές ιστορία των Ντονμέδων ξεκινά με τη δημιουργία ενός μεσσιανικού κινήματος. Κύριος εκφραστής της είναι ο Σαμπετάι Σεβή από τη Σμύρνη, που υποστηρίζει ότι είναι ο μεσσίας. Οι απόψεις του αλλά και η αυξανόμενη επιρροή του στην εβραϊκή κοινότητα θορυβεί τους Οθωμανούς και διατάσσεται η σύλληψή του. Το 1666 ο Σεβή συλλαμβάνεται και για να μην θανατωθεί, ασπάζεται τον Ισλαμισμό. Τριακόσιες ακόμη οικογένειες της εβραϊκής κοινότητας τον ακολουθούν και δημιουργούν μια ιδιότυπη αποστασία, τη μικρή εβραιομουσουλμανική κοινότητα της Θεσσαλονίκης, τους Ντονμέδες. Η πρώτη εβραϊκή εφημερίδα Το 19ο αιώνα η εβραϊκή κοινότητα όπως και η ελληνική αστική τάξη εμπνέονται από τις αρχές του Διαφωτισμού. Στο κλίμα αυτό κυκλοφορεί το 1864 η πρώτη εβραϊκή εφημερίδα της πόλης “El Lunar”. Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912, ο αρχιραβίνος της εβραϊκής κοινότητας συναντάται με τον Γεώργιο το Α’, το διάδοχό του Κωνσταντίνο και τον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο, προκειμένου να εκφράσει την αμέριστη στήριξή του. Πέντε χρόνια αργότερα, ένα άλλο τραγικό γεγονός θα συνταράξει όλη την πόλη και θα πλήξει ανεπανόρθωτα την εβραϊκή κοινότητα. Από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 θα γίνουν στάχτη 53.737 σπίτια Εβραίων. Η αρχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης να αριθμεί σχεδόν 50.000 ψυχές. Η αντίστροφη όμως μέτρηση έχει ήδη ξεκινήσει. Στον πόλεμο του 1940-41 παίρνουν μέρος 12.848 Εβραίοι από τη Θεσσαλονίκη. Σκοτώνονται 513, ενώ τραυματίζονται άλλοι 3.743. Δεκάδες είναι αυτοί που διακρίνονται στα πεδία των μαχών. Η αίθουσα με το κίτρινο αστέρι Στις 11-7-1942 διατάσσονται όλοι οι άνδρες Εβραίοι ηλικίας 18 έως 45 ετών να συγκεντρωθούν στην πλατεία Ελευθερίας, όπου και προπηλακίζονται. Στη συνέχεια εξαναγκάζονται σε καταναγκαστικά έργα. Η εβραϊκή κοινότητα καταβάλει 2,5 δισεκατομμύρια δραχμές ως λύτρα για την απελευθέρωσή τους. Στα τέλη του 1942 κατάσχονται όλες οι εβραϊκές επιχειρήσεις και καταστρέφεται το εβραϊκό νεκροταφείο. Από τις 15 Μαρτίου μέχρι και τον Αύγουστο του 1943, 18 τρένα αναχωρούν από το σταθμό της Θεσσαλονίκης με προορισμό το Άουσβιτς. Μεταφέρουν συνολικά 48.233 ανθρώπινες ψυχές. Το 1945 οι Εβραίοι που επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη ήταν 1.950 άτομα. Το ποσοστό απωλειών για την πολυπληθή εβραϊκή κοινότητα είναι 96,5% και το ποσοστό διασωθέντων μόλις που φτάνει το 3,5%. Στο μουσείο Στις ειδικές αίθουσες του Εβραϊκού Μουσείου, ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με τα αποτυπώματα της φρίκης: Σε ειδική προθήκη, το κίτρινο αστέρι που είχαν υποχρεωθεί να φορούν όλοι οι Εβραίοι από το Φεβρουάριο του 1943, ενώ σώζεται ακόμη και το ειδικό μηχάνημα που είχε παραχωρηθεί στην εβραϊκή κοινότητα για να κόβει τα κίτρινα άστρα. Η στολή των φυλακισμένων του Άουσβιτς αλλά και κάποια σκουριασμένα ψαλίδια από αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για να κοπούν μαλλιά γυναικών και κοριτσιών μαρτυρούν το αποτύπωμα μιας σύγχρονης ιστορίας που καθόρισε τις μετέπειτα εξελίξεις όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον κόσμο.Είναι δεκάδες οι επισκέπτες του Μουσείου που μέχρι σήμερα αναζητούν μέσω των εβραϊκών αρχείων κάποιον δικό τους συγγενή. Μια γυναίκα από το εξωτερικό έψαχνε πρόσφατα συγγενείς της που σύμφωνα με τις μαρτυρίες των γονιών της ήταν μέλη της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Η άκρη του νήματος ξετυλίγεται πολύ δύσκολα καθώς τα ονόματα έχουν χαθεί, κάποια άλλα έχουν αλλάξει και έτσι τα εβραϊκά επίθετα είναι αδύνατο πια να βρεθούν.Με αφορμή τη χθεσινή ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Β. Παπαγεωργόπουλος τόνισε μεταξύ άλλων: “Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης σε εκείνη τη μαύρη εποχή πλήρωσαν ακριβό τίμημα και πολλές χιλιάδες συμπατριωτών μας δεν επέστρεψαν ποτέ από τα στρατόπεδα της κόλασης”. ΕΒΡΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Το μνημείο στη μνήμη και τιμή των πενήντα χιλιάδων Ελλήνων της εβραϊκής Θεσσαλονίκης, που συναντήθηκαν με το φρικτό θάνατο στο ναζιστικό στρατόπεδο θανάτου, περίπτερα στήθηκε στη διασταύρωση του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου και Νέα Εγνατία δρόμους .είχε αποκαλυφθεί από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, την Κυριακή, 23 Νοεμβρίου 1997
