φύλα

Σχολική χρονιά 2006-07 Η εργασία βασίστηκε στο πρόγραμμα  “Παραγωγή βοηθητικού εκπαιδευτικού υλικού για την εισαγωγή θεμάτων σχετικά με τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία” που εκπονήθηκε απο το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στο οποίο συμμετείχε το σχολείο μας εφαρμόζοντας πιλοτικό πρόγραμμα. (Υπεύθυνες καθηγήτριες: Ε. Πάτκου, Π. Ξένου) Τα διδακτικά βιβλία των Θετικών Επιστημών ανεξαρτήτως του αναλυτικού προγράμματος το οποίο εξυπηρετούν, της ποιότητάς τους, και του πληθυσμού  στον οποίο απευθύνονται, έχουν γνωστά σε όλους μας χαρακτηριστικά : διατύπωση νόμων, αρχών , περιγραφή και εξήγηση φαινομένων, μαθηματικές σχέσεις μεταβλητών και σταθερών, πειραματικές εργαστηριακές διατάξεις, ιστορικές αναφορές και εφαρμογές, προβλήματα για λύση… Στις λίγες ή πολλές γραμμές των κειμένων, στην εκτενή ή περιορισμένη εικονογράφηση, στις αποδείξεις θεωρημάτων,  στις περιγραφές των μοντέλων και  των φαινομένων, όλα προβλέπονται αρμονικά, ισορροποιημένα και ουδέτερα. Στην κοινή λογική άλλωστε η διδασκαλία των μαθηματικών ή των φυσικών επιστημών δεν φαίνεται να είναι ο προνομιακός τόπος  αναπαραγωγής κοινωνικών στερεοτύπων και μάλιστα αυτών των δύο φύλων. Συνήθως τα σχολικά βιβλία για τα οποία διατυπώνονται ερευνητικά σχετικά ερωτήματα είναι κυρίως τα βιβλία της γλώσσας, αφού σ? αυτά υπάρχουν κείμενα με αναφορές στην κοινωνική ζωή, στην καθημερινή διαβίωση και στις διάφορες πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, τα οποία προσφέρονται για την ανίχνευση των ρόλων που αποδίδονται στα δύο φύλα και των στεροτύπων που αναπαράγονται. Αν στραφούμε όμως και στα βιβλία των θετικών επιστημών επιχειρώντας μια ανάγνωση πίσω από τις γραμμές και τις πρώτες εντυπώσεις μπορούμε και εδώ να εντοπίσουμε διαφοροποιήσεις που υπαγορεύονται από τα στερεότυπα για τα φύλα. Ετσι λοιπόν πειραματιστήκαμε με τα βιβλία των θετικών επιστημών της Γ΄ γυμνασίου, τα βιβλία που άλλωστε διαβάζουν καθημερινά οι μικροί ερευνητές αυτής της εργασίας Πριν δύο χρόνια, ο πρόεδρος του Πανεπιστημίου Λόρενς Σάμερς είπε, σε ένα ιδιωτικό συμπόσιο, ότι τα μικρά ποσοστά γυναικών στα τμήματα Μαθηματικών και Επιστημών των ανώτατων ερευνητικών οργανισμών ίσως δεν οφείλονται τόσο σε σεξιστικές διακρίσεις, όσο σε προσωπικές επιλογές και εγγενείς διαφορές των δύο φύλων. Μια αιτία, είπε, είναι ότι η επιστήμη αποτελεί έναν τομέα όπου οι εξαιρετικά επιτυχημένοι πρέπει να είναι «σχεδόν απόλυτα αφιερωμένοι στη δουλειά τους», και λιγότερες γυναίκες – ιδιαίτερα γυναίκες με οικογένεια – από ό,τι άνδρες είναι πρόθυμες να αναλάβουν αυτή τη δέσμευση. Αυτό ισχύει, και επιβεβαιώνεται από τις έρευνες. Ισως θα μπορούσε να λυθεί αν υπήρχε περισσότερη ισότητα στους ρόλους μέσα στην οικογένεια. Ο Σάμερς προειδοποίησε ότι μια επιθετική πολιτική για την πρόσληψη και προώθηση περισσότερων γυναικών – μια προνομιακή μεταχείριση – μπορεί να δημιουργήσει αμφιβολίες για την αξία αυτών των γυναικών, ακόμη και όταν η πρόοδός τους βασίζεται αποκλειστικά στο ταλέντο τους και πολλές γυναίκες επιστήμονες έχουν εκφράσει ανάλογους φόβους. Η ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση είναι ένα θέμα που απασχόλησε πολύ  ερευνητές και ερευνήτριες τις τελευταίες δεκαετίες. Από τα αποτελέσματα  διεθνών ερευνών (TIMSS) και (PISA) φαίνεται ότι οι διαφορές στις επιδόσεις των δύο φύλων στις θετικές επιστήμες συνεχίζουν να εμφανίζονται και σήμερα. Αν και τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα φαίνεται ότι, το χάσμα μεταξύ αγοριών και κοριτσιών μειώνεται στις Φυσικές Επιστήμες ενώ στα Μαθηματικά παραμένει ακόμα αρκετά μεγάλο. Τα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια θεωρούνται δύο από τους πολλούς παράγοντες που επηρεάζουν τις επιδόσεις των μαθητών και μαθητριών στις θετικές επιστήμες. Γιατί εξετάζουμε τα βιβλία των θετικών επιστημών Τα σχολικά εγχειρίδια είναι σημαντικά εργαλεία για τη διδασκαλία και τη μάθηση. Είναι η σημαντικότερη γραπτή πηγή (πιο πολύ από το αναλυτικό πρόγραμμα) που (σύμφωνα με τα λεγόμενά τους) χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση προκειμένου να σχεδιάσουν πως θα παρουσιάσουν ένα θέμα στα παιδιά (Third International mathematics and Science Study ?TIMSS- 1995)[1]. Σε πολλές χώρες και στη χώρα μας, το βιβλίο υπαγορεύει το περιεχόμενο του γνωστικού αντικειμένου για κάθε τάξη, τη σειρά με την οποία θα αναπτυχθεί και τις διδακτικές ενέργειες με τις οποίες θα διδαχθεί. Σε μεγάλο βαθμό το σχολικό εγχειρίδιο καθοδηγεί, δεσμεύει την εκπαιδευτικό στις σχέσεις που θα καλλιεργήσει ανάμεσα στην ίδια, τα παιδιά, το γνωστικό αντικείμενο και το περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος. Το σχολικό εγχειρίδιο όμως μεταφέρει και αξίες, κοινωνικές και πολιτισμικές παραδόσεις, στερεότυπα και αντιλήψεις. Το περιεχόμενό του και ιδιαίτερα τα στερεότυπα των φύλων που προβάλλονται μέσα από αυτό, επιδρούν στη διαμόρφωση του ρόλου του φύλου, των στάσεων, των αντιλήψεων και των προσδοκιών μαθητών και μαθητριών (Britton and Lumpkin 1977). Τα παιδιά βρίσκουν  στα βιβλία μοντέλα του φύλου τους που τους δείχνουν τι μπορούν ή τι πρέπει να είναι στη ζωή τους (Couch, 1995). Έτσι μέσα από  τα σχολικά εγχειρίδια με τα παραδείγματα και τις αναφορές που παρατίθενται, τα κορίτσια από τη μια δεν μπορούν να διατυπώσουν για τον εαυτό τους μια θετική άποψη, και από την άλλη  αποθαρρύνονται  να εμπλακούν σε γνωστικές περιοχές που παραδοσιακά θεωρούνται «αντρικές» ενώ  ενθαρρύνονται να ακολουθήσουν σταδιοδρομίες που παραδοσιακά θεωρούνται πιο κατάλληλες για τις γυναίκες στα πλαίσια της μητρότητας και της κοινωνικής προσφοράς. Στο ίδιο πλαίσιο, τα ίδια παραδείγματα με τα στερεότυπα που αναδεικνύουν,  έχουν εξίσου περιοριστικές επιπτώσεις και στα αγόρια, τα οποία εγκλωβίζονται σε παραδοσιακές συμπεριφορές και ρόλους και δεν τους δίνεται η δυνατότητα να αναπτύξουν τις ευαισθησίες και τα συναισθήματά τους (Fox, 1993; Rudman, 1995) Εξετάσαμε λοιπόν  τα σχολικά εγχειρίδια της Γ΄ Γυμνασίου και ειδικότερα τα εγχειρίδια των Μαθηματικών, της Φυσικής, της Χημείας, της Γεωγραφίας, της Βιολογίας, και της Πληροφορικής. Αρχίσαμε τη μελέτη των βιβλίων καταγράφοντας το φύλο όλων όσων ενεπλάκησαν με οποιοδήποτε τρόπο στη δημιουργία των συγκεκριμένων εγχειριδίων. Από την καταγραφή προέκυψε ότι από τα 25 μέλη των διαφόρων ομάδων που εργάστηκαν για τη δημιουργία των εγχειριδίων, τα 20 είναι άνδρες και τα 5 γυναίκες Στην πλειοψηφία δηλαδή, η επιστημονική γνώση των εγχειριδίων επιλέγεται και παρουσιάζεται δυσανάλογα από άντρες.   Διερευνήθηκε τόσο το περιεχόμενο των κειμένων και των ασκήσεων   Όσο και η εικονογράφηση,με στόχο την καταγραφή όλων εκείνων των σημείων που   αναδεικνύουν  την εικόνα  των φύλων Οι κατηγορίες που χρησιμοποιήσαμε ως άξονες για την ανάλυση είναι οι εξής: γλωσσικός σεξισμός, επαγγέλματα, δραστηριότητες, διάσημα πρόσωπα, φωνή και στα δύο φύλα. Πρώτος άξονας: ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΣΕΞΙΣΜΟΣ Εδώ προσπαθήσαμε να βρούμε πώς χρησιμοποιείται η γλώσσα έτσι ώστε να γίνεται διάκριση του ενός φύλου σε βάρος του άλλου. Συζητήσαμε και συμφωνήσαμε να ψάξουμε πού γίνεται : 1.Χρήση του αρσενικού γένους για να δηλώσει