1ο Γυμνάσιο Πυλαίας - Θεσσαλονίκη

Αναπαραστάσεις των φύλων στα βιβλία των θετικών επιστημών της Γ΄Γυμνασίου (σχολική χρονιά 2006-07)

Η εργασία βασίστηκε στο πρόγραμμα  "Παραγωγή βοηθητικού εκπαιδευτικού υλικού για την εισαγωγή θεμάτων σχετικά με τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία" που εκπονήθηκε απο το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στο οποίο συμμετείχε το σχολείο μας εφαρμόζοντας πιλοτικό πρόγραμμα.

(Υπεύθυνες καθηγήτριες: Ε. Πάτκου, Π. Ξένου)

Τα διδακτικά βιβλία των Θετικών Επιστημών ανεξαρτήτως του αναλυτικού προγράμματος το οποίο εξυπηρετούν, της ποιότητάς τους, και του πληθυσμού  στον οποίο απευθύνονται, έχουν γνωστά σε όλους μας χαρακτηριστικά : διατύπωση νόμων, αρχών , περιγραφή και εξήγηση φαινομένων, μαθηματικές σχέσεις μεταβλητών και σταθερών, πειραματικές εργαστηριακές διατάξεις, ιστορικές αναφορές και εφαρμογές, προβλήματα για λύση...

Στις λίγες ή πολλές γραμμές των κειμένων, στην εκτενή ή περιορισμένη εικονογράφηση, στις αποδείξεις θεωρημάτων,  στις περιγραφές των μοντέλων και  των φαινομένων, όλα προβλέπονται αρμονικά, ισορροποιημένα και ουδέτερα. Στην κοινή λογική άλλωστε η διδασκαλία των μαθηματικών ή των φυσικών επιστημών δεν φαίνεται να είναι ο προνομιακός τόπος  αναπαραγωγής κοινωνικών στερεοτύπων και μάλιστα αυτών των δύο φύλων. Συνήθως τα σχολικά βιβλία για τα οποία διατυπώνονται ερευνητικά σχετικά ερωτήματα είναι κυρίως τα βιβλία της γλώσσας, αφού σ? αυτά υπάρχουν κείμενα με αναφορές στην κοινωνική ζωή, στην καθημερινή διαβίωση και στις διάφορες πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, τα οποία προσφέρονται για την ανίχνευση των ρόλων που αποδίδονται στα δύο φύλα και των στεροτύπων που αναπαράγονται.

Αν στραφούμε όμως και στα βιβλία των θετικών επιστημών επιχειρώντας μια ανάγνωση πίσω από τις γραμμές και τις πρώτες εντυπώσεις μπορούμε και εδώ να εντοπίσουμε διαφοροποιήσεις που υπαγορεύονται από τα στερεότυπα για τα φύλα.

Ετσι λοιπόν πειραματιστήκαμε με τα βιβλία των θετικών επιστημών της Γ΄ γυμνασίου, τα βιβλία που άλλωστε διαβάζουν καθημερινά οι μικροί ερευνητές αυτής της εργασίας

Πριν δύο χρόνια, ο πρόεδρος του Πανεπιστημίου Λόρενς Σάμερς είπε, σε ένα ιδιωτικό συμπόσιο, ότι τα μικρά ποσοστά γυναικών στα τμήματα Μαθηματικών και Επιστημών των ανώτατων ερευνητικών οργανισμών ίσως δεν οφείλονται τόσο σε σεξιστικές διακρίσεις, όσο σε προσωπικές επιλογές και εγγενείς διαφορές των δύο φύλων. Μια αιτία, είπε, είναι ότι η επιστήμη αποτελεί έναν τομέα όπου οι εξαιρετικά επιτυχημένοι πρέπει να είναι «σχεδόν απόλυτα αφιερωμένοι στη δουλειά τους», και λιγότερες γυναίκες - ιδιαίτερα γυναίκες με οικογένεια - από ό,τι άνδρες είναι πρόθυμες να αναλάβουν αυτή τη δέσμευση. Αυτό ισχύει, και επιβεβαιώνεται από τις έρευνες. Ισως θα μπορούσε να λυθεί αν υπήρχε περισσότερη ισότητα στους ρόλους μέσα στην οικογένεια. Ο Σάμερς προειδοποίησε ότι μια επιθετική πολιτική για την πρόσληψη και προώθηση περισσότερων γυναικών - μια προνομιακή μεταχείριση - μπορεί να δημιουργήσει αμφιβολίες για την αξία αυτών των γυναικών, ακόμη και όταν η πρόοδός τους βασίζεται αποκλειστικά στο ταλέντο τους και πολλές γυναίκες επιστήμονες έχουν εκφράσει ανάλογους φόβους.

Η ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση είναι ένα θέμα που απασχόλησε πολύ  ερευνητές και ερευνήτριες τις τελευταίες δεκαετίες. Από τα αποτελέσματα  διεθνών ερευνών (TIMSS) και (PISA) φαίνεται ότι οι διαφορές στις επιδόσεις των δύο φύλων στις θετικές επιστήμες συνεχίζουν να εμφανίζονται και σήμερα. Αν και τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα φαίνεται ότι, το χάσμα μεταξύ αγοριών και κοριτσιών μειώνεται στις Φυσικές Επιστήμες ενώ στα Μαθηματικά παραμένει ακόμα αρκετά μεγάλο.

Τα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια θεωρούνται δύο από τους πολλούς παράγοντες που επηρεάζουν τις επιδόσεις των μαθητών και μαθητριών στις θετικές επιστήμες.

Γιατί εξετάζουμε τα βιβλία των θετικών επιστημών

Τα σχολικά εγχειρίδια είναι σημαντικά εργαλεία για τη διδασκαλία και τη μάθηση. Είναι η σημαντικότερη γραπτή πηγή (πιο πολύ από το αναλυτικό πρόγραμμα) που (σύμφωνα με τα λεγόμενά τους) χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση προκειμένου να σχεδιάσουν πως θα παρουσιάσουν ένα θέμα στα παιδιά (Third International mathematics and Science Study ?TIMSS- 1995)[1]. Σε πολλές χώρες και στη χώρα μας, το βιβλίο υπαγορεύει το περιεχόμενο του γνωστικού αντικειμένου για κάθε τάξη, τη σειρά με την οποία θα αναπτυχθεί και τις διδακτικές ενέργειες με τις οποίες θα διδαχθεί. Σε μεγάλο βαθμό το σχολικό εγχειρίδιο καθοδηγεί, δεσμεύει την εκπαιδευτικό στις σχέσεις που θα καλλιεργήσει ανάμεσα στην ίδια, τα παιδιά, το γνωστικό αντικείμενο και το περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος. Το σχολικό εγχειρίδιο όμως μεταφέρει και αξίες, κοινωνικές και πολιτισμικές παραδόσεις, στερεότυπα και αντιλήψεις. Το περιεχόμενό του και ιδιαίτερα τα στερεότυπα των φύλων που προβάλλονται μέσα από αυτό, επιδρούν στη διαμόρφωση του ρόλου του φύλου, των στάσεων, των αντιλήψεων και των προσδοκιών μαθητών και μαθητριών (Britton and Lumpkin 1977).

Τα παιδιά βρίσκουν  στα βιβλία μοντέλα του φύλου τους που τους δείχνουν τι μπορούν ή τι πρέπει να είναι στη ζωή τους (Couch, 1995). Έτσι μέσα από  τα σχολικά εγχειρίδια με τα παραδείγματα και τις αναφορές που παρατίθενται, τα κορίτσια από τη μια δεν μπορούν να διατυπώσουν για τον εαυτό τους μια θετική άποψη, και από την άλλη  αποθαρρύνονται  να εμπλακούν σε γνωστικές περιοχές που παραδοσιακά θεωρούνται «αντρικές» ενώ  ενθαρρύνονται να ακολουθήσουν σταδιοδρομίες που παραδοσιακά θεωρούνται πιο κατάλληλες για τις γυναίκες στα πλαίσια της μητρότητας και της κοινωνικής προσφοράς. Στο ίδιο πλαίσιο, τα ίδια παραδείγματα με τα στερεότυπα που αναδεικνύουν,  έχουν εξίσου περιοριστικές επιπτώσεις και στα αγόρια, τα οποία εγκλωβίζονται σε παραδοσιακές συμπεριφορές και ρόλους και δεν τους δίνεται η δυνατότητα να αναπτύξουν τις ευαισθησίες και τα συναισθήματά τους (Fox, 1993; Rudman, 1995)

Εξετάσαμε λοιπόν  τα σχολικά εγχειρίδια της Γ΄ Γυμνασίου και ειδικότερα τα εγχειρίδια των Μαθηματικών, της Φυσικής, της Χημείας, της Γεωγραφίας, της Βιολογίας, και της Πληροφορικής.

Αρχίσαμε τη μελέτη των βιβλίων καταγράφοντας το φύλο όλων όσων ενεπλάκησαν με οποιοδήποτε τρόπο στη δημιουργία των συγκεκριμένων εγχειριδίων. Από την καταγραφή προέκυψε ότι από τα 25 μέλη των διαφόρων ομάδων που εργάστηκαν για τη δημιουργία των εγχειριδίων, τα 20 είναι άνδρες και τα 5 γυναίκες Στην πλειοψηφία δηλαδή, η επιστημονική γνώση των εγχειριδίων επιλέγεται και παρουσιάζεται δυσανάλογα από άντρες.

?         Διερευνήθηκε τόσο το περιεχόμενο των κειμένων και των ασκήσεων

?          όσο και η εικονογράφηση,με στόχο την καταγραφή όλων εκείνων των σημείων που   αναδεικνύουν  την εικόνα  των φύλων

Οι κατηγορίες που χρησιμοποιήσαμε ως άξονες για την ανάλυση είναι οι εξής: γλωσσικός σεξισμός, επαγγέλματα, δραστηριότητες, διάσημα πρόσωπα, φωνή και στα δύο φύλα.

Πρώτος άξονας: ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΣΕΞΙΣΜΟΣ

Εδώ προσπαθήσαμε να βρούμε πώς χρησιμοποιείται η γλώσσα έτσι ώστε να γίνεται διάκριση του ενός φύλου σε βάρος του άλλου.

 

Συζητήσαμε και συμφωνήσαμε να ψάξουμε πού γίνεται :

1.Χρήση του αρσενικού γένους για να δηλώσει και τα δύο γένη

2.Χρήση των λέξεων άνθρωπος, παιδί

3.και που έχουμε Ονομαστικές αναφορές

 

Διαβάζοντας τα βιβλία μ? αυτόν τον τρόπο, πρώτη φορά διαπιστώσαμε οτι οι συγγραφικές ομάδες, τόσο στις εισαγωγές των βιβλίων όσο και στα κείμενα και στις ασκήσεις, απευθύνονται μόνο στους μαθητές και στους καθηγητές τους.

«Το βιβλίο αυτό απευθύνεται στους μαθητές...» (Π.Γ.:Πρόλογος)

«...παραδίδοντας στους μαθητές του Γυμνασίου...» (ΧΓ:7)

«... με την βοήθεια των καθηγητών..» (ΧΓ:7)

Οι μαθήτριες και οι καθηγήτριες είναι αόρατες. Γιατί άραγε;  Οι λέξεις «μαθητής» ή «καθηγητής» αντιπροσωπεύουν και τις έννοιες «μαθήτρια» ή «καθηγήτρια» αντίστοιχα; Γιατί εγώ  να αναγνωρίζω  τον εαυτό μου μέσα από την προσφώνηση «μαθητής»;

Για να δηλωθεί πλήθος ατόμων, όπως μαθητών, αθλητών, επιβατών, πελατών, φοιτητών, θεατών, ψηφοφόρων, κ.α, χρησιμοποιείται πάντα ο πληθυντικός του αρσενικού γένους:

 «πώς εξηγείς το γεγονός ότι οι αθλητές των δρόμων ταχύτητας πατούν γερά στο  έδαφος κατά την εκκίνησή τους;» (ΦΓ:86),

«δύο ποδηλάτες διανύουν μια απόσταση 60 Km?.» (ΜΓ:89).

«..επικοινωνία με τους συναδέλφους ή τους πελάτες...» σελ.293)

«Στους συναδέλφους καθηγητές..» (ΧΓ:7)

Δεν συναντάμε πουθενά το θηλυκό τύπο λέξεων όπως πεζή, αθλήτρια, πελάτισσα, καταναλώτρια, εργαζόμενη, παίκτρια, φίλη, νέα, φοιτήτρια, σπουδάστρια, η ψηφοφόρος, η οδηγός, τουρίστρια, νικήτρια, ποδηλάτισσα, καθηγήτρια. Οι αναφορές επίσης, σε πρόσωπα που δρουν αφορούν και πάλι άντρες. Χαρακτηριστικά είναι τα κεφάλαια της Φυσικής της Γ΄ τάξης που αναφέρονται σε θέματα όπως οι δυνάμεις ,η ενέργεια, το έργο, η ισχύς, όπου η παρουσία των ανδρών-αγοριών είναι συντριπτική σε βάρος των γυναικών ? κοριτσιών.

Στα βιβλία της Βιολογίας και της Χημείας, χρησιμοποιούνται συχνά ρήματα στο α΄ και στο β΄ πληθυντικό πρόσωπο, όμως όταν γίνεται αναφορά σε κάποιο υποκείμενο, πάλι υπερισχύει το αρσενικό γένος όπως:

 «ο επιστήμονας που θα μας θεραπεύσει όταν αρρωστήσουμε» (ΒΓ:66),

«...θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί ...» (Π.Γ.:112, Ένθετο)

«..όταν δεν είμαστε σίγουροι...» (Π.Γ.:111)

Χρήση των λέξεων άνθρωπος, παιδί

Λέξεις που δημιουργούν ασάφεια ως προς το γένος, όπως «άνθρωπος», «παιδί» είναι σπάνιες στα βιβλία των Μαθηματικών, αλλά συναντιούνται με μεγάλη συχνότητα στα υπόλοιπα βιβλία των Θετικών επιστημών. Σε όλες τις περιπτώσεις στα σχολικά εγχειρίδια όπου ο «άνθρωπος» ή το  «παιδί» προσωποποιείται, ταυτίζεται με την έννοια του άντρα ? αγοριού είτε με το γραπτό λόγο είτε με τη βοήθεια των εικόνων.

χιλιάδες άνθρωποι

στην προσπάθεια του ανθρώπου..»

Για να επικοινωνήσουν δύο άνθρωποι

«ο άνθρωπος  κατέφευγε  στην κατασκευή ?έξυπνων εργαλείων?» (ΠΓ:7),

 «το παιδί ασκεί δυνάμεις στο πάτωμα» (ΦΓ:79),

 Η χρήση της έννοιας  «άνθρωπος» ως ταυτόσημη με την έννοια  «άνδρας», συναντάται επίσης και ως άνθρωπος-χρήστης του ηλεκτρονικού υπολογιστή  (ΠΓ:55 )

Πουθενά δεν υπάρχει γυναίκα καθηγήτρια,

Και η εξέλιξη του ανθρώπου αφορά μόνο τον άνδρα.

Σαν ο πρωτόγονος άνθρωπος να ήταν μόνο άνδρας.

Θα μπορούσε στην εικονογράφηση δίπλα στη λέξη άνθρωπος ή παιδί  να υπάρχουν και γυναικείες φιγούρες ή κοριτσιών εκ περιτροπής, ωστε να μη γίνεται αυτή η ταύτιση με τον άνδρα.

Ονομαστικές αναφορές

Στα παραδείγματα, όταν αναφέρονται σε πρόσωπα, σπάνια συναντούμε γυναικεία ονόματα.

«Ο Γιάννης παράγει έργο 1500J ...»

«Ο Γιώργος κρατάει στο χέρι του μια μεταλλική ράβδο....»

Γιατί δεν θα μπορούσε σε κάποια παραδείγματα, κάποια Μαρία ή κάποια Ελένη να παράγει έργο να ασκεί δύναμη  ή κάτι άλλο;

 

Στη Βιολογία της Γ΄ τάξης έχουμε την πρώτη ανδρική εμφάνιση στη σελίδα 40, ενώ η πρώτη γυναίκα εμφανίζεται στη σελίδα 65. Έτσι, τα κορίτσια, όταν πρέπει να περάσει σχεδόν το 1/4 της σχολικής χρονιάς για να συναντήσουν τον εκπρόσωπο του φύλου τους μέσα στις σελίδες των βιβλίων. Αναρωτιόμαστε: μήπως η Βιολογία είναι καθαρά «αντρική υπόθεση;».

Όταν δεν γίνεται ονομαστική αναφορά στους άνδρες, οι άνδρες αναφέρονται με κάποια ιδιότητά τους, πχ, «ένας σκιέρ» (ΦΓ:25), ενώ οι γυναίκες αναφέρονται είτε ως μητέρες, είτε ως νοικοκυρές, είτε απλά ως γυναίκες, πχ,

 «το γάλα της μητέρας» (ΒΓ:74),

«στη μήτρα της γυναίκας» (ΒΓ:105),

«στη Βιρμανία οι γυναίκες..» (ΒΓ:199).

Το ίδιο ισχύει και για τις αντωνυμίες . Αποκλειστικά αναφέρονται στο αρσενικό γένος. Είναι αυτό μόνο πρόβλημα της Ελληνικής Γλώσσας;

 

Δεύτερος άξονας: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

Στην κατηγορία αυτή εξετάστηκαν οι επαγγελματικές αναφορές σε άντρες και γυναίκες,

 Τα επαγγέλματα που συναντήσαμε είναι έτσι διατυπωμένα, σαν να είναι μόνο ανδρικά.

 Ο επαγγελματικός χώρος φαίνεται να είναι χώρος που κυριαρχούν οι άνδρες. Η ποικιλία των επαγγελμάτων είναι μεγάλη. Γιατροί, έμποροι, υπάλληλοι, επιστήμονες, αγρότες, μηχανικοί  κλπ. Οταν όμως γίνεται αναφορά σε γυναίκες αυτές είναι κυρίως νοικοκυρές,  εργάτριες, και  δασκάλες. Επιπλέον, η γυναίκα δεν φαίνεται να αμείβεται για την εργασία της παρά μόνο σε ένα παράδειγμα στο βιβλίο των Μαθηματικών της Γ΄ Γυμνασίου (σελ. 156) και μάλιστα να παίρνει μισθό λιγότερο από τους άντρες συναδέλφους της.

«οι υπάλληλοι?των ανδρών υπαλλήλων?των  γυναικών» (ΜΓ:156)

 Η οικονομική δυνατότητα της γυναίκας είναι πολύ περιορισμένη και αφορά μόνο συναλλαγές μικρού οικονομικού μεγέθους, όπως για παράδειγμα τα καθημερινά ψώνια στο σούπερ μάρκετ.

Αν λοιπόν ο εκπαιδευτικός και επαγγελματικός προσανατολισμός των εφήβων επηρεάζεται και από την προβολή, μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια, επαγγελμάτων που χαρακτηρίζονται στερεοτυπικά ως «ανδρικά» ή «γυναικεία», τότε είναι ενδιαφέρον να διερευνηθεί ποια επαγγέλματα συναντούνται στα εγχειρίδια, όπως και η συχνότητα της παρουσίας της γυναίκας στο χώρο της εργασίας.

Τρίτος άξονας: ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Στη θεματική αυτή εξετάζονται οι δραστηριότητες αντρών και γυναικών, αγοριών και κοριτσιών, στις εξής θεματικές κατηγορίες:

?      Εσωτερικές - Οικιακές δραστηριότητες

?      Εξωτερικές - Ψυχαγωγικές δραστηριότητες

Στην κατηγορία εσωτερικές-οικιακές δραστηριότητες παρατηρείται ένας αυστηρά στερεοτυπικός καταμερισμός των δραστηριοτήτων στα δύο φύλα. Η γυναίκα ασχολείται με τις δουλειές του εσωτερικού χώρου του σπιτιού και με ότι έχει σχέση με το νοικοκυριό, ,

 «τι θα συμβουλεύατε τη μητέρα σας για το μαγείρεμα των λαχανικών;» (ΒΓ:44),

γυναίκα είναι απούσα από τις εξωτερικές δραστηριότητες. Ο φυσικός της χώρος είναι ο ιδιωτικός χώρος και όχι ο δημόσιος, όπου υπάρχουν και ενεργούν οι «πραγματικοί πολίτες» της χώρας, οι άνδρες, οι οποίοι διασκεδάζουν, αθλούνται, έχουν πολιτικά δικαιώματα και ποικίλα ενδιαφέροντα.

Υπάρχουν δυο παραδείγματα που μας έκαναν μεγάλη εντύπωση. Είναι από το βιβλίο της πληροφορικής

Α)Οι έξυπνες συσκευές θα εφοδιαστούν και με αναγνωριση φωνής, ώστε να ξεχωρίζουν τις δικές σας εντολές από ενός πεντάχρονου σαδιστή, που θέλει να ψήσει την κούκλα του. ( σελ. 311, Ένθετο)

Γιατί να υπάρχει παντάχρονος σαδιστής που θέλει να ψήσει την κούκλα του; Δεν μπορούσαν να βρούν άλλο παράδειγμα για την αναγνώριση φωνής;

Β) Σε ένα θαλαμίσκο τρείς φοιτήτριες αγοράζουν φορέματα. Μία, μία τη φορά, οι κοπέλλες στέκονται μπροστά σε έναν τριδιάστατο σαρωτή (scanner), που παίρνει τα μέτρα τους. Κάθε μια με τη σειρά της φοράει ένα ζευγάρι ειδικά γυαλιά κσαι βλέπει μια πιστή εικόνα της με το φόρεμα που επιλέγει κάθε φορά από τον online κατάλογο, σαν να κοιταζόταν σε καθρέφτη.Μερικές φορές γελούν μεταξύ τους και άλλοτε δίνουν τα γυαλιά η μια στην άλλη, ουρλιάζοντας ενθουσιασμένες από το πόσο πραγματικά ωραίες δείχνουν. Τελικά, παραγγέλνουν ο φόρεμα της προτίμησής τους, το οποίο θα φτάσει στο σπίτι τους την επομένη μέρα.... και θα τους πηγαίνει ωραία... (σελ. 313, Ένθετο).

Το μοναδικό σχόλιο που αναφέρεται σε κορίτσια και αυτό αφορά μια «φυσική» τους δραστηριότητα : τα ψώνια, όταν σ? όλο το βιβλίο κυριαρχεί το ανδρικό πρότυπο τρου χρήστη του Ηλεκτρονικού Υπολογιστή.

Τέταρτος άξονας: ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΙ ΡΟΛΟΙ

Στη θεματική αυτή κατηγορία ερευνάται αν ο κυρίαρχος ρόλος και οι αναφορές στο κείμενο ή στην εικόνα αφορούν σε άντρες ή γυναίκες.

Διαπιστώνεται λοιπόν, τόσο στα παραδείγματα όσο και στις ασκήσεις των βιβλίων ότι οι πρωταγωνιστικοί ρόλοι αφορούν μόνον άντρες ή αγόρια. Σε όλες τις περιπτώσεις όταν εμφανίζονται μαζί δύο ή περισσότερα πρόσωπα διαφορετικού φύλου το προβάδισμα το έχει πάντα το αντρικό φύλο. Στο βιβλίο της Φυσικής Γ΄ τάξης, το αγόρι είναι αυτό που έχει περιέργεια, αυτό που παρατηρεί, που πειραματίζεται.

Στο βιβλίο της Πληροφορικής ένα αγόρι είναι αυτό που σκέφτεται και αναρωτιέται στις προ-ερωτήσεις των περιθωρίων είναι παντού ένα αγόρι. Η έννοια «μαθητής» εδώ είναι φανερό , οτι δεν συμπεριλαμβάνει  και την έννοια «μαθήτρια»

Στον εργαστηριακό οδηγό της Βιολογίας, τα σκίτσα κοριτσιών και αγοριών στο εργαστήριο είναι ισάριθμα. Η διαφορά είναι ότι το κορίτσι στέκεται πίσω από τον πάγκο του εργαστηρίου χωρίς να κάνει κάτι και εμφανίζεται πάντα δίπλα από τον τίτλο «όργανα και υλικά που θα χρειαστείς», ενώ το αγόρι κρατώντας δοκιμαστικούς σωλήνες κάνει πειράματα και εμφανίζεται δίπλα από τον τίτλο «πώς θα κάνεις το πείραμα». Στη μία περίπτωση έχουμε παθητική συμπεριφορά ενώ στην άλλη ενεργητική.

Πέμπτος άξονας: ΔΙΑΣΗΜΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Σ? αυτή τη θεματική κατηγορία ερευνάται ποια και πόσα πρόσωπα διάσημων ανδρών και γυναικών παρουσιάζονται μέσα στα σχολικά εγχειρίδια.

Από τις 344 αναφορές στα εγχειρίδια σε διάσημα πρόσωπα τόσο των επιστημών όσο και του ευρύτερου πνευματικού ή καλλιτεχνικού χώρου, οι 333 από αυτές αφορούν άντρες και μόλις οι 11 γυναίκες (ανάμεσα σ? αυτές 1 μαθηματικός, 1 μαθηματικός- προγραμματίστρια, 3 φυσικοί, 2 βιολόγοι, 1 ανθρωπολόγος). Ενώ είναι γνωστό οτι υπήρξαν και υπάρχουν γυναίκες που διακρίθηκαν στις Θετικές Επιστήμες. Νομίζουμε οτι έτσι λανθάνει το μήνυμα, ότι τα κορίτσια δεν μπορούν να τα καταφέρουν στο χώρο των Θετικών Επιστημών.  Άρα, για να συναντούν τα κορίτσια την εκπρόσωπο του φύλου τους,  στον τομέα των Θετικών Επιστημών, πρέπει  όχι μόνο να παρουσιάζεται το έργο των γυναικών στους διάφορους επιστημονικούς τομείς, αλλά να αναλύονται και οι λόγοι σχετικά με την απουσία τους  από το συγκεκριμένο χώρο στις διάφορες χρονικές περιόδους. Έτσι, οι μαθητές και οι μαθήτριες θα κατανοούν τα εμπόδια αλλά και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν όσες γυναίκες ασχολήθηκαν με τις Θετικές Επιστήμες για να επιτύχουν τόσο στην προσωπική-οικογενειακή ζωή όσο και στο χώρο των Επιστημών.

Έκτος άξονας: ΦΩΝΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΔΥΟ ΦΥΛΑ

Εξετάζονται οι θετικές αναφορές, αντιλήψεις και στάσεις που διαπνέουν τα σχολικά εγχειρίδια και προτείνονται διορθωτικές παρεμβάσεις.

Θα ήταν παράληψη να μην αναφερθούν τα θετικά παραδείγματα που εντοπίστηκαν στα εγχειρίδια και αφορούν την ισότιμη παρουσίαση και εκπροσώπηση και των δύο φύλων.. Μπορούμε να πούμε οτι γίνεται μια προσπάθεια να διατηρηθεί η ισορροπία εμφάνισης των δύο φύλων με σκίτσα αγοριών και κοριτσιών που εμφανίζονται εναλλάξ και παρουσιάζουν μαθηματικές προτάσεις.

Στα βιβλία της Βιολογίας έχουμε ισομερή εμφάνιση σκίτσων, κοριτσιών και αγοριών, πάνω από ένα μικροσκόπιο.

 

Στο βιβλίο της Βιολογίας (σελ. 163) έχουμε την εικόνα ενός αγοριού που βάζει πλυντήριο. Μια δραστηριότητα που αφορά στο νοικοκυριό και συνήθως την αναλαμβάνουν γυναίκες.

Στην ίδια επίσης ενότητα ένα κορίτσι ασχολείται με την ανακύκλωση διαφόρων άχρηστων υλικών του σπιτιού ? οικολογική συνείδηση και υιοθέτηση οικολογικής συμπεριφοράς - ενώ ένα άλλο εικονίζεται να χρησιμοποιεί το ποδήλατο για τις μετακινήσεις του στην πόλη. Σε επόμενη ενότητα (σελ. 166) βλέπουμε  ένα κορίτσι να διαβάζει εφημερίδα. Μια πράξη που δείχνει ότι οι γυναίκες ενδιαφέρονται για το τι συμβαίνει στον κόσμο γύρω τους και φροντίζουν να ενημερώνονται.

Ως προς το γλωσσικό επίπεδο θετική είναι η στάση των συγγραφέων των βιβλίων της Βιολογίας, της Γεωγραφίας και της Χημείας, όπου στις ασκήσεις χρησιμοποιούν το β΄ πρόσωπο απευθυνόμενοι έτσι και στους μαθητές αλλά και στις μαθήτριες. Υπάρχουν μάλιστα και μερικές αναφορές με τις οποίες οι συγγραφικές ομάδες αναφέρονται και στα δύο φύλα χρησιμοποιώντας τα δύο γένη: «να εξοικειώσει τους μαθητές και τις μαθήτριες ....» (ΦΓ:3), «παρακολουθούμε έναν αγώνα δρόμου 100m. Μετά το σήμα εκκίνησης οι αθλητές ή οι αθλήτριες προσπαθούν να αυξήσουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα την ταχύτητά τους μέχρι να φθάσουν τη μέγιστη δυνατή» (ΦΓ:26). Οι αναφορές αυτές όμως είναι και οι μοναδικές.  Επίσης οι αναφορές σε συγκεκριμένα κορίτσια σε ασκήσεις ή παραδείγματα θα έπρεπε να είναι συχνότερες, όπως : «η Μαρία ανεβάζει ένα βιβλίο...» (ΦΓ:131), ή «η Ελένη έχει μάζα 50Kg ...»(ΦΓ:132). Και τα κορίτσια πειραματίζονται και τα κορίτσια  παρατηρούν. Είναι όμως τόσο σπάνια θετικών παραδειγμάτων, που σχεδόν περνούν απαρατήρητα. Τελικά αυτό  που μένει ως εντύπωση σε όσους και όσες χρησιμοποιούν το βιβλίο  είναι ότι το υποκείμενο που συμμετέχει σ? όλες τις δραστηριότητες είναι το αγόρι, ο άνδρας.

Με την εργασία αυτή , θέλοντας να ανοίξουμε περισσότερο μια συζήτηση με και ένα προβληματισμό με τα παιδιά, διαπιστώσαμε οτι ακόμα και στα βιβλία των Θετικών Επιστημών, συνεχίζουν να αναπαράγονται τα κοινωνικά στερεότυπα των φύλων. Ακόμη και σήμερα, που γίνεται τόσος λόγος και προσπάθεια για την ισότητα των φύλων  στην εκπαίδευση και μέσα από την εκπαίδευση, διαπιστώνεται ότι τα βιβλία καθρεφτίζουν έναν κόσμο που είναι διστακτικός  στη συμμετοχή των κοριτσιών στις θετικές επιστήμες και δημιουργεί ένα περιβάλλον το οποίο τα αποθαρρύνει. Τα βιβλία πρέπει να συντελούν όχι μόνο στη μετάδοση των γνώσεων αλλά και στην απόκτηση θετικών στάσεων και αντιλήψεων και των δύο φύλων για τις θετικές επιστήμες. Να παρουσιάζουν μεν το φάσμα της κοινωνικής πραγματικότητας αλλά παράλληλα να προβάλλουν πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς με λιγότερες προκαταλήψεις και περισσότερη ελευθερία, απαλλαγμένη από διακρίσεις και αδικίες.

ΦΓ: φυσική Γ΄, ΜΓ: μαθηματικά Γ΄, ΒΓ: Βιολογία Γ΄, ΠΓ: Πληροφορική Γυμνασίου, ΧΓ:χημεία Γ΄.

[1] http://timss.bc.edu/

• < Προηγούμενο
• Επόμενο >