Παράλληλα με τον 
Αγωγή Υγείας (Σχολική χρονιά 2004-5)
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Το ωραίο χαμόγελο συνοδεύεται από ωραία και υγιή δόντια, μπορούμε να τα πετύχουμε αν διαθέσουμε λίγο από τον χρόνο μας καθημερινά.
Έτσι η ομάδα των μαθητών Αγωγής Υγείας επέλεξε το θέμα «Στοματική Υγιεινή».
Έλαβαν μέρος οι μαθητές :
Βαφειάδης Αθανάσιος
Βουκαντίνοβιτς Αλέξανδρος
Αλεξούδης Κωνσταντίνος
Δήμου Κατερίνα
Δελινασάκης Ιωάννης
Αντωνιάδης Νικόλαος
Γαρυφάλλου Δημήτριος
Γεωργιάδης Αλέξανδρος
Γιάντσιος Βασίλειος
Γραφιαδέλης Παναγιώτης
Διτσιράπης Γεώργιος
Παναγή Φρόσω
Παπαχαραλάμπου Αγγελική
Πετρίδου Αναστασία
Πατσιώλη Παναγιώτα
Σαράφη Κατερίνα
Τσιαλιάνη Πασχαλίνα
Τζέλου Κωνσταντίνα
Τσιούγκου Ειρήνη
Φουντούκη Ευδοκία
Φαρίνη Ζωή
Τσακιρίδου Αρχοντούλα
Υπεύθυνες καθηγήτριες
Παρασίδου Μαρία Ιωακειμίδου-Λαμπούδη Κωνσταντίνα
Πυλαία Σχολικό έτος 2004-2005
1η Ενότητα
Ανατομία του στόματος (ή το στόμα σας)
Το στόμα αποτελεί το πρώτο τμήμα του πεπτικού και αναπνευστικού συστήματος. Είναι μια κοιλότητα που ορίζεται μπροστά από τα χείλη, τις παρειές (μάγουλα) και πίσω από το φάρυγγα. Είναι επενδυμένο από ένα λεπτό υμένα το βλεννογόνο. Κάτω από το βλεννογόνο υπάρχουν οι σιελογόνοι αδένες που εκκρίνουν το σάλιο.
Οι σιελογόνοι αδένες είναι οι παρωτίδες, οι υπογλώσσιοι και οι υπογνάθιοι. Στο στόμα περιλαμβάνονται τα δόντια, η γλώσσα, το εσωτερικό των παρειών και η υπερώα.
Τα δόντια είναι όργανα που ανήκουν στο πεπτικό σύστημα και εκτελούν την τομή και τη σύνθλιψη των στερεών τροφών. Διακρίνονται σε τομείς (κοπτήρες), κυνόδοντες, προγόμφιους και γομφίους. Είναι σφηνωμένα σε κοιλώματα των οστών της άνω και της κάτω γνάθου. Οι τομείς (τέσσερις στην επάνω και τέσσερις στην κάτω γνάθο) με το κοφτερό άκρο τους κόβουν τις τροφές, ενώ οι ανώμαλες επιφάνειες των γομφίων (έξι στην πάνω κα έξι στην κάτω γνάθο) τις συνθλίβουν. Οι κυνόδοντες (δύο πάνω, δύο κάτω) σχίζουν την τροφή και οι προγόμφιοι (τέσσερις στην πάνω και τέσσερις στην κάτω γνάθο) σπάζουν την τροφή. Τόσο η τομή όσο και η σύνθλιψη των τροφών πετυχαίνονται χάρη στην ειδική διάταξη των οδοντοστοιχιών (η άνω προβάλλει της κάτω) και χάρη στις κάθετες και πλάγιες κινήσεις της κάτω γνάθου που προκαλούνται από τους μυς της μασήσεως.
Η οδοντοφυΐα των παιδιών (νεογιλά ή γάλακτος) αποτελείται από 20 δόντια: τέσσερις τομείς, δύο κυνόδοντες και τέσσερις γομφίους σε κάθε οδοντοστοιχία. Η προσωρινή οδοντοφυΐα αρχίζει συνήθως μεταξύ του 6ου και 8ου μηνός, τελευταίοι εκφύονται οι κυνόδοντες τον 18ο μήνα περίπου και οι δεύτεροι γομφίοι το 2ο έτος. Γύρο στο 6ο έτος τα μόνιμα δόντια αρχίζουν να αντικαθιστούν τα προσωρινά που πέφτουν λόγω ατροφίας της ρίζας τους. Η αντικατάσταση γίνεται με την ίδια σειρά εμφανίσεως των προσωρινών δοντιών και τελειώνει το 11ο έτος περίπου, όποτε εκφύεται ο πρώτος μόνιμος γομφίος. Η μόνιμη οδοντοφυΐα συμπληρώνεται με την έκφυση και άλλων δύο μόνιμων γομφίων το 12ο και άνω του 18ου έτους.
Ανατομία ενός δοντιού
Σε κάθε δόντι η μύλη, το ορατό μέρος του δοντιού που εξέχει από τα ούλα, η ρίζα που βρίσκεται σφηνωμένη στο φατνίο και ο αυχένας το τμήμα που ενώνει τη ρίζα με τη μύλη. Στο εσωτερικό κάθε δοντιού βρίσκεται η κοιλότητα του πολφού που είναι γεμάτη από συνδετικό ιστό και απολήξεις νεύρων και αγγείων.
Εάν κάνουμε μια επιμήκη τομή σ? ένα δόντι μπορούμε ακόμα και με γυμνό μάτι να δούμε τις διάφορες ουσίες που το αποτελούν. Έτσι θα δούμε την οδοντίνη που αποτελεί τον κύριο όγκο του δοντιού και αποτελείται 75% από ανόργανες ουσίες, 20% οργανικά συστατικά και 5% από νερό. Στο ύψος της μύλης η οδοντίνη καλύπτεται από μια λεπτή στοιβάδα αδαμαντίνης, που είναι ο πιο σκληρός ιστός του ανθρώπινου σώματος γνωστή και σαν σμάλτο των δοντιών και αποτελείται 97% από ανόργανες ουσίες που περιλαμβάνουν ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο και φθόριο.
Η αδαμαντίνη αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας του δοντιού στην ποικιλία των εξωτερικών ερεθισμάτων παθολογικών ή φυσιολογικών. Με τη σκληρότητα της ανθίσταται στις τεράστιες δυνάμεις που ασκούνται κατά τη μάσηση. Παρά της πολλές και διάφορες επιδράσεις από το περιβάλλον παραμένει αναλλοίωτη για πολλούς αιώνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ακεραιότητα των δοντιών σε κρανία ή νεολιθικής εποχής που ανακαλύπτονται συχνά από τους αρχαιολόγους.
Στο ύψος της ρίζας η οδοντίνη καλύπτεται από ένα στρώμα αδαμαντίνης, οστέινης ουσίας την οστεϊνη και συντελεί στη συγκράτηση του δοντιού μέσα στο φατνίο. Είναι η πιο μαλακή από τις σκληρές ουσίες του δοντιού. Αποτελείται από ανόργανα συστατικά 45%, οργανικά συστατικά 33% και νερό 22%.
Ο πολφός του δοντιού βρίσκεται μέσα στην πολφική κοιλότητα και αποτελείται από αγγεία και νεύρα. Είναι εξαιρετικά εξειδικευμένο όργανο και συντελεί στην πλάση, την αίσθηση, τη θρέψει και την άμυνα του δοντιού, γι? αυτό και η ανάγκη για διατήρηση της ακεραιότητας του γίνεται προφανής.
Περιοδόντιο
Τα δόντια είναι βαθιά ριζωμένα μέσα στο κόκαλο. Θα μπορούσε να τα παρομοιάσει κανείς με δέντρα που οι ρίζες τους βρίσκονται βαθιά στο χώμα για να τα θρέψουν και να τα στηρίξουν. Δόντι και περιοδόντιο μαζί συνιστούν το οδοντικό όργανο που θεωρείται ενιαία βιολογική μονάδα. Το περιοδόντιο έχει ως αποστολή τη συγκράτηση και τη στήριξη των δοντιών. Τα στοιχεία που αποτελούν το περιοδόντιο είναι: τα ούλα, η οστείνη ( σκληρή ουσία του δοντιού αποτελεί και ουσία του περιοδόντιου γιατί συμβάλλει στη στήριξη του δοντιού), το περιρρίζιο και το οστούν των φατνίων.
Τα ούλα είναι το μόνο στοιχείο του περιοδοντίου που βλέπουμε όταν παρατηρούμε μέσα στο στόμα. Έχουν χρώμα απαλό ρόδινο, καταλήγουν σε οξύ άκρο κοντά στο δόντι και έχουν κυματοειδή μορφή. Είναι στικτά, μοιάζουν δηλαδή με τη φλούδα του πορτοκαλιού. Δεν είναι κολλημένα μέχρι το άκρο τους με το δόντι αλλά υπάρχει μεταξύ τους μια μικρή σχισμή που λέγεται ουλοδοντική σχισμή.
Το περιρρίζιο είναι ένας μικρός χώρος μεταξύ ρίζας και εσωτερικού τοιχώματος του φατνίου μέσα στο οποίο υπάρχουν οι ίνες του περιρρίζιου. Αυτές συνδέουν την οστεϊνη του δοντιού με το κόκαλο πράγμα που σημαίνει ότι το δόντι δεν είναι κολλημένο πάνω στο κόκαλο.
Η φατνιακή απόφυση είναι η περιοχή στην άνω και κάτω γνάθου η οποία υποδέχεται τα δόντια. Σχηματίζεται μετά την ανατολή των δοντιών και εξαφανίζεται στο μεγαλύτερο της μέρος μετά την εξαγωγή των δοντιών.
Στις φατνιακές αποφύσεις υπάρχουν τα φατνία, οι υποδοχές μέσα στις οποίες βρίσκονται οι ρίζες των δοντιών.
Γλώσσα
Ευκίνητο μυώδες όργανο που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο έδαφος της στοματικής κοιλότητας. Αποτελείται από 17 μυείς και είναι εξαιρετικά ευκίνητη. Έχει σχήμα κώνου αποπλατυσμένου από πάνω προς τα κάτω και χωρίζεται τρία μέρη: την κορυφή, το σώμα και τη ρίζα. Η μυϊκή μάζα επενδύεται από τον βλεννογόνο του στόματος και στην πάνω επιφάνειά της (τη ράχη) σχηματίζει μικρές προεξοχές τις γλωσσικές θηλές.
Από λειτουργικής άποψης η γλώσσα είναι απαραίτητη για τη μάσηση και την κατάποση της τροφής. Αποτελεί επίσης ενεργό όργανο στη διαδικασία της ομιλίας και είναι η έδρα της γεύσεως της οποίας οι κύριες νευρικές απολήξεις βρίσκονται σε μερικούς τύπους γλωσσικών θηλών: Στην κορυφή της γλώσσας γευόμαστε το γλυκό, στη ρίζα το πικρό, στα πλάγια το ξινό και σε όλη την επιφάνεια το αλμυρό.
Σιαλογόνοι αδένες
Οι σιαλογόνοι αδένες είναι όργανα της στοματικής κοιλότητας που εκκρίνουν το σάλιο, βασικές λειτουργίες του οποίου είναι η ύγρανση του βλεννογόνου της στοματικής κοιλότητας και η πρώτη φάση της πέψεως των τροφών. Εκτός των μικρών σιαλογόνων αδένων, που βρίσκονται μέσα στο βλεννογόνο της στοματικής κοιλότητας, τρεις σε κάθε πλευρά μεγάλοι αδένες παράγουν το σάλιο:
· Οι παρωτίδες (που βρίσκονται στις παρειές)
· Οι υπογνάθιοι (κάτω από το σώμα της γνάθου)
· Οι υπογλώσσιοι (στο έδαφος της γλώσσας)
Ο άνθρωπος παράγει 600- 1500 gr. σάλιου το 24 ωρο. Κατά τη διάρκεια του ύπνου η έκκριση του σάλιου σταματάει. Σημαντικές λειτουργίες του πολύτιμου αυτού εκκρίματος είναι η διευκόλυνση της μασήσεως, της πέψεως της ομιλίας και της προστασίας των δοντιών. Το σάλιο έχει ρυθμιστική ικανότητα, δηλαδή μπορεί και εξισορροπεί το όξινο ή αλκαλικό περιβάλλον έχει αλατούχα στοιχεία κατάλληλα για τροφή των μικροβίων αλλά και αντιμικροβιακούς παράγοντες. Με την κολλώδη του σύσταση ευνοεί τη συνάθροιση και εγκατάσταση μικροβίων αλλά και με την εκπληκτική του ικανότητα τα απομακρύνει.
2η ενότητα
Στοματικά νοσήματα
Τερηδόνα
Η οδοντική τερηδόνα είναι η σημαντικότερη αρρώστια των δοντιών. Πρόκειται για μια καταστρεπτική διεργασία εις βάρος των σκληρών ουσιών του δοντιού.
Η δράση της τερηδόνας ξεκινάει καταστρέφοντας πρώτα το σμάλτο των δοντιών, διαλύοντας τα ανόργανα συστατικά της αδαμαντίνης. Αν αυτή η βλάβη δεν αντιμετωπισθεί στη συνέχεια προσβάλλει την οδοντίνη ώσπου φτάνει στην κοιλότητα του πολφού. Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την τερηδόνα. Μόνο η επίσκεψη στον οδοντογιατρό μπορεί να αποκαταστήσει τέτοιες εξαιρετικά διαδεδομένες αρρώστιες. Το 60% των οδοντιατρικών εργασιών αφορούν παροχές συντήρησης αποκατάστασης των βλαβών της τερηδόνας.
Οι σημαντικότεροι παράγοντες που δημιουργούν την τερηδόνα είναι: Η οδοντική μικροβιακή πλάκα, τα μικρόβια του στόματος που προσκολλούνται στις οδοντικές επιφάνειες και καταναλώνουν υδατάνθρακες που προέρχονται από τις τροφές, τους μεταβολίζουν και παράγουν οργανικά οξέα. (Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα μικρόβια εγκαθίστανται και αυξάνονται στο στόμα μόνο ε την εμφάνιση των δοντιών. Στα δόντια τα μικρόβια προσκολλούνται και μπορούν ?να ζήσουν ήσυχα? και να πολλαπλασιασθούν. Τα μικρόβια αποτελούν αυτό που ονομάζουμε στοματική μικροβιακή χλωρίδα ή φυσιολογική στοματική χλωρίδα η οποία συμβάλλει σε διάφορες λειτουργίες, η σπουδαιότερη από τις οποίες είναι να δημιουργεί ?φράγμα? (τον αποικισμό και την εγκατάσταση άλλων παθογόνων μικροβίων, στα οποία είμαστε εκτεθειμένοι). Η στοματική χλωρίδα συμβιώνει συνήθως αρμονικά με τον άνθρωπο που τη ?φιλοξενεί?. Εξαίρεση μπορεί να αποτελέσει η μείωση της άμυνας του οργανισμού, οπότε ακόμη και τα φυσιολογικά μικρόβια είναι δυσβάστακτα, με αποτέλεσμα να εκδηλωθεί νόσος).
· Οι ζυμώσιμοι υδατάνθρακες της διατροφής ανάλογα με το είδος και τη συχνότητα πρόσληψης τους.
· Οι οδοντικοί ιστοί, αποτελούν το υλικό ανάπτυξης της τερηδόνας.
Η αντίσταση της αδαμαντίνης στην προσβολή της τερηδόνας μπορεί να αυξάνει σημαντικά με τη μεταβολή της δομής της. Αυτό συμβαίνει όταν ενσωματώνεται φθόριο σε αυτήν.
Η τερηδόνα των δοντιών αν και συναντάται και σε ανευρεθέντα δόντια προϊστορικών ανθρώπων, διεδόθη κυρίως τους τελευταίους αιώνες, ιδιαίτερα στις πιο πολιτισμένες κοινωνίες. Είναι η ?νόσος του πολιτισμού? γιατί παρουσίασε ανοδική πορεία στις δεκαετίες μετά τον β Παγκόσμιο πόλεμο.
Μπορεί να εμφανιστεί στα δόντια όλων των ατόμων ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλλου, φυλής και εθνικότητας. Προσβάλλει όλους τους πληθυσμούς της γης σε ποσοστά που φτάνουν το 95% και είναι αιτία της απώλειας του 45% των δοντιών που χάνονται συνολικά. Η νόσος δείχνει προτίμηση στις παιδικές και νεανικές ηλικίες με όρια προσβολής που πολλές φορές φτάνουν στο 97- 100%.
Ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας είχε θέσει το 1978 σαν στόχο το έτος 2000 να είναι απαλλαγμένα από την τερηδόνα το 50% των 6χρονων παιδιών (και ο δείκτης DMFT (που προσδιορίζει τον μέσο αριθμό των προσβεβλημένων από τερηδόνα δοντιών) στην ηλικία των 12 ετών να μην ξεπερνά το 3). Σε γενικές γραμμές ο στόχος επιτευχθεί στις περισσότερες χώρες. Ο στόχος είναι το 2020 το 80% των 6χρονων παιδιών να είναι απαλλαγμένα από την τερηδόνα.
Στη χώρα μας έχουμε σύγχρονα επιδημιολογικά στοιχεία που μας δείχνουν σε ένα βαθμό την εξέλιξη της τερηδόνας από το 1970.
· Από το 1960 ως το 1980 οι έρευνες έδειξαν αύξηση της συχνότητας της τερηδόνας.
· Κατά την επταετία 1981- 1987 διαπιστώθηκε σταθεροποίηση της τερηδονογόνου προσβολής.
Από το 1987 ως σήμερα σημειώνεται σημαντική πτώση των τιμών σε ορισμένες περιοχές όπως Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ενώ σε άλλες περιοχές της χώρας (Ήπειρος, Θεσσαλία, Κρήτη, Β. Ελλάδα) παραμένουν στάσιμες.
Περιοδοντική νόσος
Ένα πολύ σημαντικό στοματικό νόσημα είναι η περιοδοντίτιδα. Αφορά τα ούλα και γενικότερα το περιοδόντιο. Είναι η φλεγμονή και στη συνέχεια η βλάβη των ιστών που στηρίζουν το δόντι. Τα συμπτώματα αυτού του νοσήματος που είναι τόσο παλαιό όσο και ο άνθρωπος περνούν συχνά απαρατήρητα και μπορεί να προκληθεί σοβαρή βλάβη πριν κάποιος αντιληφθεί το πρόβλημα.
Τα νοσήματα του περιοδοντίου είναι: η ουλίτιδα, και η περιοδοντίτιδα.
Η ουλίτιδα είναι η φλεγμονή των ούλων. Ονομάζεται ?αόρατη επιδημία? γιατί η συχνότητα προσβολής σε επίπεδο γενικού πληθυσμού είναι 100%. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι σε κάποιο σημείο, ή σε όλο το στόμα τους, σε κάποια φάση της ζωής τους ?προσβλήθηκαν ? από ουλίτιδα. Δεν πονά και το μόνο που μπορεί να παρατηρήσει κανείς είναι ότι τα ούλα του είναι πιο κόκκινα ή συχνά αιμορραγούν.
Στις ουλίτιδες συγκαταλέγεται και μια μορφή ουλίτιδας που προσβάλλει νέα άτομα, που δεν καθαρίζουν καλά το στόμα τους, καπνίζουν και βρίσκονται κάτω από έντονη ψυχική φόρτιση. Είναι η μόνη ουλίτιδα που πονά, γι? αυτό ονομάζεται οξεία ελκονεκρωτική ουλίτιδα.
Αν δεν θεραπεύσουμε έγκαιρα την ουλίτιδα μπορεί να εξελιχθεί σε περιοδοντίτιδα. Πρόκειται για χρόνια φλεγμονή όλων των στοιχείων γύρο από το δόντι. Καταστρέφει τις ίνες που συγκρατούν τα ούλα, τα φουσκώνει και τα αποκολλε από τα δόντια με αποτέλεσμα να δημιουργεί σχισμή που από 3 χιλ. φτάνει τα 10-12 χιλ.
Η καταστροφή μπορεί να φτάσει μέχρι το κόκαλο, το οποίο δεν υποστηρίζει πλέον τα ούλα με αποτέλεσμα να δημιουργείται γύρω από τα δόντια θύλακας μια σχισμή δηλαδή που ουσιαστικά μαζεύει μικρόβια. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα δόντια να κινούνται, συχνά να μετακινούνται και να δημιουργούνται πατήματα. Οι βλάβες που δημιουργούνται από την περιοδοντίτιδα στους ιστούς δεν αποκαθίστανται πλήρως.
Ο σημαντικότερος παράγοντας που δημιουργεί νοσήματα του περιοδοντίου είναι όπως και στην τερηδόνα η οδοντική πλάκα. Αυτή η μεμβράνη που αποτελείται από διάφορα μικρόβια του στόματος και είναι προσκολλημένη στο δόντι, υπάρχει μέσα στην ουλοδοντική σχισμή (τον θύλακα, σε ρωγμές, σε εσοχές των δοντιών, σε σπασμένα δόντια, σε σφραγίσματα που εξέχουν, σε φουσκωμένα ούλα. Σε οδοντική πλάκα που έχει μείνει στα δόντια για πολύ καθιζάνουν άλατα με αποτέλεσμα να δημιουργείται η πέτρα των δοντιών, η οποία μπορεί να εναποτεθεί σε όλα τα δόντια, πάνω ή κάτω από τα ούλα. Η επιφάνειά της συγκρατεί μεγάλη ποσότητα πλάκας που δεν είναι εύκολο να απομακρυνθεί με τις διαδικασίες στοματικής υγιεινής).
3η ενότητα
Πρόληψη στοματικών νοσημάτων
?Καθαρό στόμα δε νοσεί? η ?καθαρό δόντι δεν τερηδονίζεται?. Απλές εκφράσεις που κρύβουν μεγάλη δόση αλήθειας.
Στοματική υγιεινή είναι όλες οι προσωπικές προσπάθειες να καθαρίσουμε με μηχανικά μέσα το στόμα μας.
Η υγιεινή του στόματος απαιτεί συχνότερη και ειδικότερη φροντίδα. Σκοπός της πρόληψης είναι η διατήρηση της οδοντοφυΐας για όλη τη διάρκεια της ζωής σε υγεία και καλή λειτουργία.
Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής δίνει τις πρώτες συνταγές για το βούρτσισμα των δοντιών. Πριν ακόμη εφευρεθούν τα σύγχρονα μέσα οι άνθρωποι ανακάλυψαν την ύπαρξη ενός φυτού, που όταν κάποιος μασήσει λίγο το αποφλοιωμένο κλαδάκι του, αυτό ανοίγει και γίνεται σα βούρτσα η οποία στη συνέχεια βοηθά στην απομάκρυνση των τροφών από τα δόντια.
Τα βασικά μέσα στοματικής υγιεινής σήμερα είναι η οδοντόβουρτσα, το οδοντικό νήμα και η οδοντόκρεμα. Η οδοντόβουρτσα πρέπει να έχει μικρή κεφαλή, με θυσάνους πυκνούς από νάιλον σε 3 ή 4 σειρές. Η λαβή πρέπει να προσαρμόζεται όσο το δυνατόν καλύτερα στο χέρι, δηλαδή να μην είναι ιδιαίτερα ογκώδης ή βαριά. Με την οδοντόβουρτσα καθαρίζονται 3 από τις 5 επιφάνειες του δοντιού, δηλαδή οι μασητικές επιφάνειες. Οι δυο άλλες επιφάνειες, αυτές δηλαδή που γειτονεύουν μεταξύ τους καθαρίζονται με το οδοντικό νήμα. Υπάρχει κερωμένο ή ακέρωτο νήμα και οδοντική ταινία για την ίδια χρήση.
Για ένα αποτελεσματικό βούρτσισμα θα πρέπει η βούρτσα να τοποθετείται υπό-γωνία 45 μοιρών με φορά προς την ουλοδοντική σχισμή, δηλαδή προς τον επιμήκη άξονα του δοντιού. Στο σημείο αυτό και χωρίς η βούρτσα να μετακινηθεί γίνονται επιτόπιες δονήσει, που ξεκολλούν την οδοντική πλάκα. Στη συνέχεια η βούρτσα σέρνεται χωρίς πίεση προς τη μασητική επιφάνεια. Οι οδοντόβουρτσες με τη χρήση φθείρονται και πρέπει να αλλάζουν. Κανονικό βούρτσισμα 2 φορές την ημέρα απαιτεί αλλαγή οδοντόβουρτσας κάθε 2-3 μήνες.
Η γενική αρχή που ισχύει είναι ότι το βούρτσισμα πρέπει να γίνεται μετά τα κύρια γεύματα. Τουλάχιστον 2 φορές την ημέρα εκ των οποίων μια να είναι οπωσδήποτε το βράδυ.
Σημαντική επίσης είναι και η χρήση των αποκαλυπτικών δισκίων ή διαλυμάτων που αποκαλύπτουν τον αόρατο εχθρό γιατί η οδοντική πλάκα είναι δύσκολο να φανεί ακόμη και από τον οδοντογιατρό. Για το λόγο αυτό δημιουργήθηκαν ειδικές χρωστικές σε διάφορες μορφές για την χρήση στο σπίτι.
Ανά εξάμηνο ή τουλάχιστον μια φορά το χρόνο, παιδία και ενήλικες πρέπει να επισκέπτονται τον οδοντογιατρό για ενημέρωση και έλεγχο.
Πρόληψη της τερηδόνας
Η πρόληψη της τερηδόνας απαιτεί:
a) Καθημερινή καταπολέμηση- απομάκρυνση της οδοντικής πλάκας
b) Σωστή διατροφή και κυρίως αποφυγή λήψης ζαχαρωδών τροφών
c) Ενίσχυση της ανθεκτικότητας του δοντιού με τη χρήση φθορίου
(Η πιο σημαντική μέθοδος καταπολεμήσεως της οδοντικής πλάκας είναι το βούρτσισμα των δοντιών και η χρήση οδοντικού νήματος).
Β) Οι υδατάνθρακες ή σάκχαρα είναι ουσίες ευρύτατα διαδεδομένες στη φύση και αποτελούν βασικές θρεπτικές ουσίες. Η ονομασία υδατάνθρακες προήλθε από τη χημική τους σύσταση, δεδομένου ότι αποτελούνται από άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο. Η ονομασία σάκχαρα επεκράτησε από μερικούς αντιπροσωπευτικούς τύπους που είχαν γλυκιά γεύση.
Τα σάκχαρα που καταναλώνουμε είναι δυο ειδών: εκείνα που υπάρχουν στις τροφές και εκείνα που προστίθενται κατά την παρασκευή των τροφών.
Τα σάκχαρα που φυσικά υπάρχουν στις τροφές είναι αβλαβή για τα δόντια, όπως αυτά που υπάρχουν στα φρούτα και στο γάλα. Μπορούμε να τα καταναλώσουμε άφοβα γιατί είναι όχι μίνι ακίνδυνα για τα δόντια αλλά και ωφέλημα για τον οργανισμό. Η μόνη τροφή με φυσικό ζάχαρο που βλάπτει τα δόντια είναι το μέλι.
Εργαστηριακές και κλινικές μελέτες έχουν πείσει όλους τους ερευνητές ότι η συχνότητα κατανάλωσης ζάχαρης και ζαχαρωδών είναι ο σημαντικότερος παράγοντας της διατροφής, που συνδέεται με την τερηδονική προσβολή.
Για τον έλεγχο της τερηδόνας συνίσταται μείωση της κατανάλωσης ζάχαρης και κυρίως ελάττωση της συχνότητας κατανάλωσης ζαχαρωδών τροφών. Πρέπει δηλαδή να αποφεύγονται τα γλυκά και τα ζαχαρούχα αναψυκτικά και να αντικαθίστανται με φρέσκα φρούτα και λαχανικά. Τρόφιμα όπως τα φρούτα, τα λαχανικά, το ψωμί, το τυρί, το γάλα, το γιαούρτι χωρίς ζάχαρη βεβαίως αποτελούν επιλογές που συνιστώνται για πρόχειρο φαγητό.
Θα πρέπει όλοι να μάθουμε να διαβάζουμε τα συστατικά των τυποποιημένων τροφίμων και ποτών και να αποφεύγουμε όσα περιέχουν πολλή ζάχαρη.
Υποκατάστατα ζάχαρης Ο άνθρωπος είχε πάντα έντονη προτίμηση στη γλυκιά γεύση. Στο πέρασμα των χρόνων και με την ανάπτυξη του πολιτισμού η βιομηχανία τροφίμων έκανε ότι μπορούσε για να ικανοποιήσει αυτήν την ανθρώπινη αδυναμία και επέβαλε σειρά προϊόντων με γλυκιά γεύση και μαζί με αυτά και τερηδόνα. Έτσι σε μια προσπάθεια να προσφέρει την ικανοποίηση του γλυκού και σε άτομα που λόγω παθήσεων ήταν απαγορευμένες οι ζαχαρούχες τροφές, όπως π.χ. οι διαβητικοί ή οι παχύσαρκοι, η βιομηχανία αναζήτησε ουσίες που είχαν γλυκαντική ικανότητα και θα πρόσφεραν τη γλυκιά γεύση ενώ ταυτόχρονα θα είχαν ιδιότητες που θα επιτρέπουν την κατανάλωσή τους από αυτά τα άτομα. Έτσι μελετήθηκαν πολλές γλυκαντικές ουσίες ως υποκατάστατα της ζάχαρης και βρέθηκε ότι πέραν των άλλων δεν ήταν τερηδογόνες. Σήμερα που η πρόληψη της τερηδόνας στις αναπτυγμένες χώρες αποτελεί στοιχείο που χρησιμοποιείται για τη διαφήμιση μιας τροφής, η χρήση των ουσιών αυτών παρουσιάζεται ως πλεονέκτημα. Έτσι στο εμπόριο κυκλοφορούν αναψυκτικά χωρίς ζάχαρη τσίχλες και καραμέλες χωρίς ζάχαρη.
Παρόλα αυτά το μήνυμα που πρέπει να περνάμε σε σχέση με την κατανάλωση τροφών με γλυκιά γεύση, συνδέεται με αλλαγή στη διαιτητική συμπεριφορά και περιορισμό της ανάγκης ικανοποίησης του ?γλυκού αισθήματος? και όχι με αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων.
Γ) Η αντίσταση της αδαμαντίνης στην τερηδόνα μπορεί να αυξηθεί σημαντικά ενισχύοντας την με φθόριο. Το φθόριο είναι μια ουσία που βρίσκεται στη φύση (π.χ. στο νερό, στο τσάι, στα ψάρια κτλ). Το φθόριο ασκεί αντιτερηδογόνο δράση γιατί ενσωματώνεται στους κρυστάλλους της αδαμαντίνης οι οποίοι γίνονται περισσότερο σταθεροί, λιγότερο διαλυτοί και ανθίστανται στα οξέα. Μπορεί να ασκήσει αντιμικροβιακή δράση γιατί σε υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να αναστείλει εγκληματική δράση των μικροβίων της πλάκας.
Από το 1940 ως σήμερα το φθόριο αποτελεί το πιο σημαντικό μέσο για την πρόληψη της τερηδόνας.
Η φθορίωση του πόσιμου νερού διασφαλίζει τον εμπλουτισμό του δοντιού με φθόριο. Έχει αποδειχθεί ότι η φθορίωση του νερού σε αναλογία 1 μέρος φθορίου προς 1.000.000 μέρη νερού αποτελεί το πιο αποτελεσματικό δημοσιοϋγειονομικό μέτρο για τη μείωση της τερηδόνας και είναι απόλυτα ασφαλές για την γενική υγεία των ανθρώπων. Τα οφέλη από τη φθορίωση του νερού έχουν τεκμηριωθεί με πολλούς τρόπους. Έρευνες απέδειξαν μείωση της τερηδόνας κατά 40- 70%. Το κόστος κατά κεφαλή της φθορίωσης του νερού για όλη τη ζωή ενός ανθρώπου είναι το κόστος ενός απλού σφραγίσματος.
400.000.000 άνθρωποι σε 27 χώρες του κόσμου πίνουν φυσικά φθοριούχο νερό. Στην Ελλάδα από το 1974 υπάρχει υγειονομική διάταξη ?περί φθοριώσεως του πόσιμου ύδατος? που επιβάλλει τη φθορίωση σε πόλεις άνω των 10.000 κατοίκων το μέτρο παρά τις προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς δεν εφαρμόζεται.
· Η φθορίωση του μαγειρικού άλατος είναι μια μέθοδος που εφαρμόζεται σε περιοχές που δεν είναι δυνατή η φθορίωση του πόσιμου νερού. Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται πολλά χρόνια με επιτυχία στην Ελβετία.
· Μεγάλος αριθμός φθοριούχων σκευασμάτων υπάρχει επίσης σαν μέτρο τοπικής εφαρμογής στην πρόληψη της τερηδόνας. Δύο τοπικές εφαρμογές φθορίου το χρόνο από τον οδοντογιατρό σε παιδιά 10 έως 14χρονών μπορούν να μειώσουν την τερηδόνα ακόμα και κατά 60%.
· Η φθοριούχος οδοντόκρεμα η οποία άρχισε να χρησιμοποιείται από το 1970 έχει πλέον αναγνωρισθεί σαν κορυφαίος παράγοντας στην υγιεινή των δοντιών και την πρόληψη της τερηδόνας.
· Τα στοματοπλύματα είναι ουδέτερα διαλύματα φθοριούχου νατρίου που χρησιμοποιούνται για μια ή περισσότερες φορές τη μέρα μετά το βούρτσισμα των δοντιών. Έχουν αποδειχθεί πού αποτελεσματικά, διότι αποδίδουν καθημερινά και συχνά φθόριο στα δόντια.
4η ενότητα
Άλλα στοματικά προβλήματα
Το στόμα αποτελεί πεδίο εκδηλώσεων πολλών νοσημάτων όπως οι άφθες, ο έρπης, οι τραυματικές βλάβες, οι κύστες, οι καλοήθεις όγκοι και άλλα. Τα νοσήματα αυτά δεν είναι επικίνδυνα αλλά αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα μας ταλαιπωρούν.
Νοσήματα όπως προκαρκινικές βλάβες ή καρκίνος του στόματος είναι επικίνδυνα κυρίως γιατί δεν δίνουν συμπτώματα, δεν πονάνε με αποτέλεσμα οι ασθενείς να πηγαίνουν στο γιατρό με μεγάλη καθυστέρηση. Ο καρκίνος στο στόμα εκδηλώνεται σαν ένας μικρός όγκος ή μια μικρή πληγή που δεν κλείνει ή μια κόκκινη ή άσπρη πλάκα σε κάποιο σημείο του σώματος ή των χειλιών. Το κάπνισμα είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες καρκινογένεισης στο στόμα.
Μελέτες έχουν αποδείξει ότι τα άτομα που καπνίζουν πάνω από 20 τσιγάρα την ημέρα διατρέχουν τον κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο στο στόμα 6 φορές περισσότερο σε σχέση με ανθρώπους που δεν καπνίζουν ποτέ. Όταν το κάπνισμα συνδέεται με κατανάλωση οινοπνεύματος ο κίνδυνος να αναπτυχθεί καρκίνος του στόματος είναι 13-18 φορές μεγαλύτερος απ? ότι σε άτομα που δεν πίνουν και δεν καπνίζουν.
Η ?λευκή πλάκα? με την οποία εμφανίζεται η Λευκόλπακα είναι η πιο συχνή προκαρκινική βλάβη. Η ανακάλυψη μέσα στο στόμα λευκής πλάκας που είναι στέρεα προσκολλημένη στο επιθήλιο, στο εσωτερικό της παρειάς, στο έδαφος του στόματος ή στα πλάγια της γλώσσας θα πρέπει να μας κινητοποιεί προς δυο κατευθύνσεις: Μια που είναι η διακοπή του καπνίσματος (στους καπνιστές εμφανίζεται σε συχνότητα 8- 10 φορές μεγαλύτερη απ? ότι σε μη καπνιστές) και μια δεύτερη που είναι επίσκεψη σε ειδικό.
Ορθοδοντικά προβλήματα
Ανωμαλίες στη θέση των δοντιών, στην εμφάνιση των γνάθων, συντονισμός των δοντιών, λανθασμένο κλείσιμο των δύο γνάθων μεταξύ τους και άλλες πολλές δυσλειτουργίες αναφέρονται ως ορθοδοντικές ανωμαλίες. Με την αποκατάσταση των ανωμαλιών αυτών ασχολείται μια ειδικότητα της οδοντιατρικής.
Οι παράγοντες που δημιουργούν ορθοδοντικές ανωμαλίες είναι πολλοί όπως η κληρονομικότητα, οι στοματικές έξεις όπως ο θηλασμός των δακτύλων ή όταν η μετάπτωση από τη νεογιλή στη μόνιμη οδοντοφυΐα δεν είναι ομαλά και έχουμε πρόωρη απώλεια νεογιλών δοντιών.
Είναι σημαντικό οι άνθρωποι να μπορούν να ?βλέπουν? τις διάφορες ανωμαλίες μια και αρκετά συχνά δεν αποτελούν μόνο ?αισθητικό? πρόβλημα αλλά υποκρύπτουν ή προκαλούν σοβαρότερες λειτουργικές καταστάσεις.
Ατυχήματα- Τραυματικές βλάβες
Η συχνότητα των τραυματιών βλαβών στο παιδικό πληθυσμό κυμαίνεται από 4% έως 30%. Ο τραυματισμός των δοντιών είναι το ίδιο συχνός στα νεογιλά δόντια, δηλαδή 11% έως 30% και στα μόνιμα από 5% έως 29%.
Τα δόντια που τραυματίζονται συχνότερα είναι οι άνω κεντρικοί τομείς.
Στη βρεφική και νηπιακή ηλικία αν συμβεί κάποιος τραυματισμός δεν κάνουμε καμία προσπάθεια για βίαιη επαναφορά του δοντιού στη θέση του ή αν το νεογιλό δόντι βγει τελείως δεν κάνουμε καμία προσπάθεια να το βάλουμε πίσω. Πρέπει το παιδί να εξετασθεί και το δόντι που έχει βγει πρέπει:
· Να το βρούμε αν έχει φύγει από το στόμα.
· Να το κρατήσουμε από τη μύλη και να το ξεπλύνουμε με νερό.
· Να το βάλουμε προσεκτικά στη θέση του. Να το κρατήσουμε σ? αυτή τη θέση με μια γάζα κα να πάμε αμέσως στον οδοντογιατρό.
· Αν δεν είναι δυνατό να βάλουμε το δόντι στη θέση του το τοποθετούμε σε ποτήρι με νερό ή πάγο ή γάζα και πηγαίνουμε στον οδοντογιατρό.
Η πρόγνωση για τα δόντια αυτά είναι συνήθως καλή.
Στην εφηβική ηλικία συμβαίνουν συχνά τραυματισμοί κυρίως λόγω των αθλοπαιδιών ή των αγωνισμάτων. Το 50% των τραυματισμών που γίνονται κατά τη διάρκεια ποδοσφαιρικών αγώνων αφορά στα δόντια.
Γι? αυτό μπορούμε σήμερα να χρησιμοποιήσουμε διάφορα μηχανήματα εξωστοματικά ή ενδοστοματικά ή ειδικούς νάρθηκες ώστε παρέχουμε υψηλού βαθμού προστασία στα δόντια μας.
Στους ενήλικες η κυριότερη αιτία τραυματισμών των δοντιών είναι τα τροχαία ατυχήματα.
Παροχή οδοντιατρικών υπηρεσιών στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα σήμερα υπάρχουν 12.500 οδοντίατροι και οι περισσότεροι είναι εγκατεστημένοι σε μεγάλες πόλεις. Υπάρχουν δύο οδοντιατρικές ειδικότητες στη χώρα μας: του γναθοχειρουργού που αντιμετωπίζει περιστατικά τραυματισμών και καταγμάτων και του ορθοδοντικού που αντιμετωπίζει οδοντογναθικές ανωμαλίες. Η αναλογία οδοντιάτρων προς κατοίκους είναι 1:750, στην Αθήνα 1:300. Είναι πολύ ?κακή? αναλογία για το οδοντιατρικό επάγγελμα και βρίσκεται πολύ μακριά από την ιδανική που είναι ένας οδοντίατρος προς 2.500κατοίκους. Τα αριθμητικά δεδομένα δείχνουν έναν υπερπληθυσμό του οδοντιατρικού επαγγέλματος.
Η οδοντιατρική περίθαλψη είναι μια από τις παροχές υγιεινής που καλύπτονται από το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης. Περίπου το 75% των ελλήνων έχει οδοντιατρική κάλυψη.
Από την κοινωνική ασφάλιση οι οδοντιατρικές υπηρεσίες υποστηρίζονται με τους ακόλουθους τρεις τρόπους:
a) Από πολυιατρεία που έχει ο ασφαλιστικός φορέας όπως π.χ. το ΙΚΑ. Στην περίπτωση αυτή ο ασφαλισμένος δεν πληρώνει.
b) Από οδοντιάτρους που δέχονται στα ιδιωτικά τους ιατρεία ασφαλισμένους φορέων με τους οποίους έχουν υπογράψει σύμβαση όπως π.χ. ισχύει για τους δημόσιους υπάλληλους. Στην περίπτωση αυτή ο ασφαλισμένος πληρώνει ποσοστό επί μιας συγκεκριμένης τιμής για κάθε εργασία.
c) Από ελεύθερους επαγγελματίες οδοντιάτρους που δεν είναι συμβεβλημένοι με τον ασφαλιστικό φορέα. Σ? αυτή την περίπτωση ο ασφαλισμένος πληρώνει το συνολικό κόστος των εργασιών και ζητά εκ των υστέρων την απόδοση μέρους των χρημάτων από τον ασφαλιστικό του φορέα. Η κάλυψη κυμαίνεται από 20% έως 80%.
Οδοντιατρικές υπηρεσίες εργασίας μπορούν να λάβουν οι έλληνες και από το Εθνικό Σύστημα Υγείας της χώρας όπως:
· Δωρεάν οδοντιατρικές εργασίες από τα οδοντιατρεία των Κέντρων Υγείας για όλα τα παιδιά και τους νέους μέχρι 18 ετών.
· Δωρεάν κάλυψη επείγοντων περιστατικών ανεξαρτήτως ηλικίας από τα οδοντιατρεία των Κέντρων Υγείας και των Νοσοκομείων.
· Οδοντιατρικές εργασίες για ενήλικες από τα οδοντιατρεία των νοσοκομείων
· Δωρεάν για όσους είναι ασφαλισμένοι σε φορείς όπως ο ΟΓΑ και το ΤΕΒΕ και με πληρωμή από τον ασφαλιστικό φορέα στον ασθενή και με πληρωμή από τον ασφαλιστικό φορέα όταν ο ασθενής ανήκει σε φορέα που καλύπτει οδοντιατρικές παροχές.
Βιβλιογραφία:
Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ
Εγκυκλοπαίδεια ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΖΩΗ
Διαδίκτυο
Βιβλία Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας
Περιοδικά
