Παράλληλα με τον 
Μνημεία Νεώτερης Ιστορίας ( Σχολική χρονιά 2007-8)
Α)Το Μνημείο των Εβραίων: Εργασία των μαθητών/τριών του Γ'3 στο μάθημα της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας
Συμμετέχουν:
ΚΟΥΚΟΥΡΑΚΗ ΔΗΜΗΤΡΑ
ΚΟΥΡΟΥΜΑΝΗ ΝΑΤΑΣΣΑ
ΚΥΡΤΣΟΥΔΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ
ΛΟΓΓΡΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΛΙΟΥΡΑ ΙΩΑΝΝΑ
Kαθηγήτρια : κ. Εξάρχου Ελένη
Περισσότερα:
α) Το Μνημείο των Εβραίων Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ
Ελάχιστοι είναι οι Θεσσαλονικείς που έχουν μέχρι σήμερα επισκεφθεί το Εβραϊκό Μουσείο της πόλης στην οδό Αγίου Μηνά 13, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. "Κι όμως", λένε οι υπεύθυνοι του μουσείου, "μας επισκέπτονται χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο από το εξωτερικό αλλά και από άλλες πόλεις της Ελλάδας".
Αν κάθε λαός είναι η ίδια του η μνήμη και οι αναφορές στο παρελθόν του, οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης, με παρουσία στην περιοχή μας από το 315 π.Χ., συγκεντρώνουν κομμάτι κομμάτι κάθε πολύτιμο στοιχείο της πολύχρονης ιστορίας τους για το μουσείο. . Οι Εβραίοι που ζούσαν στην περιοχή της Θεσσαλονίκης ονομάζονταν τότε Ρουμανιώτες.
Οι Ρουμανιώτες μιλούσαν ελληνικά, διατηρούσαν όμως την εβραϊκή γραφή.
Οι Σεφαραδίτες.
Το 1492 είναι μια χρονιά ορόσημο για την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Περίπου 20.000 ισπανοεβραίοι Σεφαραδίτες, διωγμένοι από τη βασίλισσα της Ισπανίας Ισαβέλλα, αλλά και Εβραίοι από διάφορες περιοχές της Μεσογείου βρίσκουν καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη. Το νεκροταφείο της πόλης αρχίζει να αναπτύσσεται και καταλαμβάνει σταδιακά την περιοχή ανατολικά της πόλης, όπου σήμερα βρίσκεται το γήπεδο του ΠΑΟΚ στην Τούμπα μέχρι και την οδό Αγγελάκη. Ίχνη από αυτήν τη νεκρόπολη, που θεωρείται η μεγαλύτερη σε έκταση και σημαντικότερη των Βαλκανίων, μπορεί κανείς να εντοπίσει μέχρι σήμερα, περιδιαβαίνοντας την πόλη. Στην περιοχή του ΑΠΘ κοντά στο Αστεροσκοπείο σώζεται επιτύμβια πλάκα που λέγεται ότι ήταν τόσο βαριά, ώστε δεν μπόρεσαν να τη σηκώσουν για να τη μεταφέρουν με ειδικό γερανό στο χώρο του Εβραϊκού Μουσείου.
Η εβραϊκή νεκρόπολη που καταστράφηκε ολοσχερώς μετά από 1942, σηματοδότησε τη διάσπαση του ζωτικού δεσμού με το παρελθόν που διατηρούσε μέχρι τότε η εβραϊκή κοινότητα. Το νεκροταφείο για τους Εβραίους ήταν κάτι παραπάνω από τόπος ανάπαυσης των προγόνων τους. Το προσκύνημα μνημείων γνωστών ραβίνων, αγίων και δασκάλων συγκέντρωνε πολύ κόσμο και διατηρούσε την άρρηκτη συνέχεια της παράδοσης της εβραϊκής κοινότητας.
Ο 16ος και 17ος αιώνας είναι η περίοδος της άνθησης του εμπορίου και της αστικής τάξης της Θεσσαλονίκης. Το 1537 ο εβραίος ποιητής Σάμουελ Ούσκοε αποδίδει τον τίτλο "Μητέρα του Ισραήλ" στη Θεσσαλονίκη, και όχι άδικα. Στην πόλη αυτή Έλληνες και Εβραίοι ζουν αρμονικά.
Οι Ντονμέδες
Το 17ο αιώνα το άγνωστο για πολλούς κίνημα των "Ντονμέδων" γίνεται το σημείο αναφοράς για ένα μνημείο που δεσπόζει μέχρι σήμερα στη Θεσσαλονίκη: Το Γενί Τζαμί.
Η παράξενη σε πολλές πτυχές ιστορία των Ντονμέδων ξεκινά με τη δημιουργία ενός μεσσιανικού κινήματος. Κύριος εκφραστής της είναι ο Σαμπετάι Σεβή από τη Σμύρνη, που υποστηρίζει ότι είναι ο μεσσίας. Οι απόψεις του αλλά και η αυξανόμενη επιρροή του στην εβραϊκή κοινότητα θορυβεί τους Οθωμανούς και διατάσσεται η σύλληψή του. Το 1666 ο Σεβή συλλαμβάνεται και για να μην θανατωθεί, ασπάζεται τον Ισλαμισμό. Τριακόσιες ακόμη οικογένειες της εβραϊκής κοινότητας τον ακολουθούν και δημιουργούν μια ιδιότυπη αποστασία, τη μικρή εβραιομουσουλμανική κοινότητα της Θεσσαλονίκης, τους Ντονμέδες.
Η πρώτη εβραϊκή εφημερίδα
Το 19ο αιώνα η εβραϊκή κοινότητα όπως και η ελληνική αστική τάξη εμπνέονται από τις αρχές του Διαφωτισμού. Στο κλίμα αυτό κυκλοφορεί το 1864 η πρώτη εβραϊκή εφημερίδα της πόλης "El Lunar". Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912, ο αρχιραβίνος της εβραϊκής κοινότητας συναντάται με τον Γεώργιο το Α', το διάδοχό του Κωνσταντίνο και τον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο, προκειμένου να εκφράσει την αμέριστη στήριξή του. Πέντε χρόνια αργότερα, ένα άλλο τραγικό γεγονός θα συνταράξει όλη την πόλη και θα πλήξει ανεπανόρθωτα την εβραϊκή κοινότητα. Από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 θα γίνουν στάχτη 53.737 σπίτια Εβραίων. Η αρχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης να αριθμεί σχεδόν 50.000 ψυχές. Η αντίστροφη όμως μέτρηση έχει ήδη ξεκινήσει. Στον πόλεμο του 1940-41 παίρνουν μέρος 12.848 Εβραίοι από τη Θεσσαλονίκη. Σκοτώνονται 513, ενώ τραυματίζονται άλλοι 3.743. Δεκάδες είναι αυτοί που διακρίνονται στα πεδία των μαχών.
Η αίθουσα με το κίτρινο αστέρι
Στις 11-7-1942 διατάσσονται όλοι οι άνδρες Εβραίοι ηλικίας 18 έως 45 ετών να συγκεντρωθούν στην πλατεία Ελευθερίας, όπου και προπηλακίζονται. Στη συνέχεια εξαναγκάζονται σε καταναγκαστικά έργα. Η εβραϊκή κοινότητα καταβάλει 2,5 δισεκατομμύρια δραχμές ως λύτρα για την απελευθέρωσή τους. Στα τέλη του 1942 κατάσχονται όλες οι εβραϊκές επιχειρήσεις και καταστρέφεται το εβραϊκό νεκροταφείο. Από τις 15 Μαρτίου μέχρι και τον Αύγουστο του 1943, 18 τρένα αναχωρούν από το σταθμό της Θεσσαλονίκης με προορισμό το Άουσβιτς. Μεταφέρουν συνολικά 48.233 ανθρώπινες ψυχές. Το 1945 οι Εβραίοι που επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη ήταν 1.950 άτομα. Το ποσοστό απωλειών για την πολυπληθή εβραϊκή κοινότητα είναι 96,5% και το ποσοστό διασωθέντων μόλις που φτάνει το 3,5%.
Στο μουσείο
Στις ειδικές αίθουσες του Εβραϊκού Μουσείου, ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με τα αποτυπώματα της φρίκης: Σε ειδική προθήκη, το κίτρινο αστέρι που είχαν υποχρεωθεί να φορούν όλοι οι Εβραίοι από το Φεβρουάριο του 1943, ενώ σώζεται ακόμη και το ειδικό μηχάνημα που είχε παραχωρηθεί στην εβραϊκή κοινότητα για να κόβει τα κίτρινα άστρα. Η στολή των φυλακισμένων του Άουσβιτς αλλά και κάποια σκουριασμένα ψαλίδια από αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για να κοπούν μαλλιά γυναικών και κοριτσιών μαρτυρούν το αποτύπωμα μιας σύγχρονης ιστορίας που καθόρισε τις μετέπειτα εξελίξεις όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Είναι δεκάδες οι επισκέπτες του Μουσείου που μέχρι σήμερα αναζητούν μέσω των εβραϊκών αρχείων κάποιον δικό τους συγγενή. Μια γυναίκα από το εξωτερικό έψαχνε πρόσφατα συγγενείς της που σύμφωνα με τις μαρτυρίες των γονιών της ήταν μέλη της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Η άκρη του νήματος ξετυλίγεται πολύ δύσκολα καθώς τα ονόματα έχουν χαθεί, κάποια άλλα έχουν αλλάξει και έτσι τα εβραϊκά επίθετα είναι αδύνατο πια να βρεθούν.
Με αφορμή τη χθεσινή ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Β. Παπαγεωργόπουλος τόνισε μεταξύ άλλων: "Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης σε εκείνη τη μαύρη εποχή πλήρωσαν ακριβό τίμημα και πολλές χιλιάδες συμπατριωτών μας δεν επέστρεψαν ποτέ από τα στρατόπεδα της κόλασης".
ΕΒΡΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Το μνημείο στη μνήμη και τιμή των πενήντα χιλιάδων Ελλήνων της εβραϊκής Θεσσαλονίκης, που συναντήθηκαν με το φρικτό θάνατο στο ναζιστικό στρατόπεδο θανάτου, περίπτερα στήθηκε στη διασταύρωση του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου και Νέα Εγνατία δρόμους .είχε αποκαλυφθεί από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, την Κυριακή, 23 Νοεμβρίου 1997 CE. Είχε σχεδιαστεί από τους αδερφούς Glid, και απεικονίζει τις επτά ωοσκόπηση menorah και φλόγες όλες μπερδεύτηκε σε ένα πλέγμα των ανθρώπινων οργάνων.
ΤΟ ΝΕΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ
Οι Ναζί κατέστρεψαν το αρχαίο εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης που καλύπτει περίπου 300000 τ.μ. Μ. στην περιοχή όπου η Πανεπιστημιούπολη βρίσκεται σήμερα .Οι τάφοι ήταν λεηλατήθηκαν και οι ταφόπλακες ήταν διάσπαρτες σε όλη την πόλη.
Μετά την απελευθέρωση, η κοινότητα ίδρυσε ένα νέο νεκροταφείο στην περιοχή της Σταυρούπολης. Ορισμένες ταφόπλακες από το παλιό νεκροταφείο μεταφέρθηκαν εκεί, και ένα μνημείο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος εκεί στήθηκε.
Η ΕΒΡΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΗΜΕΡΑ
Διοίκηση
Η Εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Εμπίπτει στη δικαιοδοσία των υπουργείων Παιδείας και Θρησκευμάτων , σύμφωνα με το νόμο αριθ.2456/1920.Είναι υπόλογοι προς το κράτος και υποστηρίζει τον προυπολογιμό και τους λογαριασμούς για έγκριση.
Η ύπατη αρχή αποτελεί την εικοστή Συνέλευσης εκλέγεται μέλος της Κοινότητας από τις γενικές εκλογές κάθε τέσσερα χρόνια. Η Συνέλευση εκλέγει με μυστική ψηφοφορία τα πέντε μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου που συγκροτούν την εκτελεστική εξουσία . Το Συμβούλιο διορίζει διάφορες επιτροπές που είναι υπεύθυνες για συγκεκριμένους τομείς (νεκροταφείο ,διαχείριση ακίνητης περιουσίας ,καλοκαιρινές κατασκηνώσεις , δημόσιες σχέσεις).Διοίκηση Η Κοινότητα ασκεί τις αποφάσεις του Κοινοτικού Συμβουλίου και των επιτροπών.
?Yad Lezicaron? Συναγωγή
Αυτή η Συναγωγή είχε ανοίξει το 1984, αφιερωμένη στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος . Κτίστηκε στο χώρο των μικρών «Bourla» Προσευχή σπίτι ,τα οποία λειτουργούν από το 1921 για την κάλυψη των Θρησκευτικών αναγκών των πολυάριθμων Εβραίων που εργάζονται στην κοντινή αγορά.
Β) Το μνημείο της Γενοκτονίας των Ποντίων Εργασία για το μάθημα της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, των μαθητών/τριών :
Κιλιπίρη Ελένης
Κίτσου Κατερίνας
Κιοσσέ Ευθύμη
Κουκουμάκα Χρήστου
Κεραμιδά Αρσένη
Kαθηγήτρια : κ. Εξάρχου Ελένη
Η γενοκτονία των Ποντίων:
Tο άγνωστο ελληνικό ολοκαύτωμα
Η γενοκτονία των Ποντίων ( 1916 ? 1923 ) με 353.000 νεκρούς αποτελεί τη δεύτερη μεγάλη γενοκτονία του αιώνα μας.
Ο γενοκτόνος δεν εξοντώνει μια ομάδα για κάτι που έκανε, αλλά για κάτι που είναι. Στην περίπτωση των Ελλήνων του Πόντου, επειδή ήταν Έλληνες και Χριστιανοί.
Το Φεβρουάριο του 1994 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως Ημέρας Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο μικρασιατικό Πόντο την περίοδο 1916-1923. Η αναγνώριση αυτή, παρόλη την εβδομηκονταετή καθυστέρηση, δικαίωσε ηθικά τον ποντιακό ελληνισμό και συνέδεσε το σύγχρονο ελληνισμό με την ιστορική του μνήμη. Γιατί η ήττα του 1922, η "νέα τάξη πραγμάτων" που επικράτησε τότε, με την απόλυτη συνενοχή ολόκληρου του ελλαδικού πολιτικού κατεστημένου, περιόρισαν ουσιαστικά όχι μόνο τα γεωγραφικά όρια του ελληνισμού αλλά και τα διανοητικά. Ο περιορισμός των πνευματικών νεοελληνικών οριζόντων είχε άμεση αντανάκλαση στη ελλειμματικοί ιστορική μνήμη των σύγχρονων Ελλήνων.
O Πόντος κάτω από τον τουρκικό ζυγό
Ενα σημαντικό μέρος του Ελληνισμού διαφυλάχθηκε μετά τη διάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στα βόρεια της Μικρά Ασίας στον Πόντο. Βέβαια η άλωση της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1461 σήμαινε για τον Ελληνισμό του Πόντου την απώλεια της ανεξαρτησίας του, αλλά όχι και την εθνική του συνείδηση.
Μέσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία οι Πόντιοι αποτελούσαν το πιο αποκομμένο κομμάτι του Ελληνισμού, που ζούσαν σε μια περιοχή φτωχή, χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κεντρική διοίκηση. Επιπλέον αποτελούσαν μειοψηφία μέσα σε ένα πλήθος αλλόθρησκων και αλλόγλωσσων λαών, όπως οι Κούρδοι και οι Αρμένιοι.
Παρ' όλα αυτά οι Πόντιοι κατόρθωσαν να διατηρήσουν τη γλώσσα και τη θρησκεία τους, να αποκτήσουν κυρίαρχη οικονομική θέση στα αστικά κέντρα της περιοχής τους, να επιδείξουν έναν αξιόλογο δημογραφικό δυναμισμό που τους επέτρεψε να επεκταθούν και στις περιοχές του Καυκάσου και της Κριμαίας, και τέλος να αναπτύξουν μια σημαντική εκπαιδευτική δραστηριότητα.
Αποψη της μεταλλοφόρας Αργυρούπολης (Γκιουμούς-χανέ, δηλ. πόλης του ασημιού), καταφύγιο των Ελλήνων του Πόντου μετά την άλωση της Τραπεζούντας, λόγω των σουλτανικών προνομίων στους μεταλλωρύχους, και κοιτίδα του νεότερου ενδοποντιακού και εξοποντιακού (στη Μικρασία, τη Ν. Ρωσία και τον Καύκασο) αποικισμού. Παλιά φωτογραφία πριν από τον Ξεριζωμό του 1923-24.
Τα αίτια της οικονομικής ανάπτυξης θα πρέπει να αναζητηθούν αρχικά στην εκμετάλλευση των μεταλλείων της Αργυρούπολης, στη συνέχεια στη διάνοιξη του εμπορικού δρόμου Τραπεζούντας-Ταυρίδας και αργότερα των οικονομικών ανταλλαγών, μέσω θαλάσσης με τα λιμάνια του Ευξείνου Πόντου κυρίως εκείνα της Κριμαίας.
Η οικονομική ανάκαμψη συνδυάστηκε με δημογραφική άνοδο.Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 άτομα, το 1880 σε 330.000 άτομα οι οποίοι κατοικούσαν κυρίως στα αστικά κέντρα. Ο ποντιακός ελληνισμός που ζούσε στις αρχές του 20ου αιώνα στις περιοχές Σινώπης, Αμάσειας, Τραπεζούντας, Σαμψούντας, Λαζικής, Αργυρούπολης, Σεβάστειας, Τοκάτης, και Νικόπολης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αριθμούσε, σύμφωνα με υπολογισμούς του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Οθωμανικών αρχών περίπου 600.000 άτομα. Παράλληλα στη νότια Ρωσία, στην περιοχή του Καυκάσου, την ίδια εποχή υπήρχαν περίπου 150.000 Πόντιοι, που είχαν μετοικίσει εκεί μετά την Άλωση της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς το 1461.
Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας από τη θάλασσα.
Φυσικό επακόλουθο της οικονομικής ανάπτυξης και της δημογραφικής αύξησης ήταν η εμφάνιση αρχικά και η ανάπτυξη ύστερα της εκπαιδευτικής δραστηριότητας.
Το 1860 υπήρχαν στην περιοχή του Πόντου 100 ελληνικά σχολεία, ενώ μετά την κατάλυση της οθωμανικής κυριαρχίας το 1919 τα σχολεία υπολογίζονταν σε 1401 με 86.000 μαθητές, με πιο φημισμένο το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Βέβαια εκτός από τα σχολεία οι Πόντιοι διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες, και θέατρα, με τα οποία έκαναν αισθητό τόσο το υψηλό πνευματικό τους επίπεδο, όσο και το εθνικό τους φρόνημα.
Η πρώτη δοκιμασία
Το 1915 ήταν μια χρονιά ορόσημο για τον Ποντιακό Ελληνισμό της Μικρά Ασίας. Τη χρονιά εκείνη, και ενώ όλα τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν εμπλακεί στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Τούρκοι εκπόνησαν ένα σχέδιο εξόντωσης των χριστιανικών πληθυσμών της Μικρά Ασίας. Τον Ιούνιο πραγματοποιήθηκε η εξορία και στη συνέχεια η σφαγή των Αρμενίων, ενώ αρχίζουν οι πρώτες βιοπραγίες εναντίον του ποντιακού στοιχείου.
Τον Δεκέμβριο του 1916 εκπονήθηκε από τους Τούρκους στρατηγούς Εμβέρ και Ταλαάτ σχέδιο εξόντωσης του άμαχου ελληνικού πληθυσμού του Πόντου που προέβλεπε: "Άμεση εξόντωση μόνον των ανδρών των πόλεων από 16-60 ετών και γενική εξορία όλων των ανδρών και γυναικόπαιδων των χωριών στα ενδότερα της Ανατολής με πρόγραμμα σφαγής και εξόντωσης". Το πρόγραμμα ξεκίνησε 15 ημέρες αργότερα και εφαρμόστηκε κυρίως στις περιοχές της Σαμψούντας και της Πάφρας.
Η περιοχή της Τραπεζούντας είχε γλιτώσει από τη μανία των Τούρκων διότι είχε καταληφθεί τον Απρίλιο του 1916 από τον ρωσικό στρατό.
Όταν όμως οι Ρώσοι εγκατέλειψαν την πόλη τον Φεβρουάριο του 1918, τότε ο μισός περίπου πληθυσμός της περιοχής εγκατέλειψε τις εστίες του και ακολούθησε τον ρωσικό στρατό κατά την υποχώρησή του. Οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Καυκάσου και των παραλίων της Γεωργίας.
Ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος προσφωνεί το Ρώσο αρχιστράτηγο Μεγάλο δούκα Νικόλαο Νικολάγιεβιτς, αδελφό του τσάρου, κατά την άφιξή του δεύτερου στην κατεχόμενη πρωτεύουσα του Πόντου, στις 17/30-7-1916.
Ελπίδες Ελευθερίας
Οι Πόντιοι πίστευαν ότι το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου θα έφερνε και οριστικό τέρμα στα δεινά τους, αλλά διαψεύσθηκαν.
Οι εκκλήσεις τους για να συμπεριληφθούν στο ελληνικό κράτος δεν εισακούστηκαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος θεωρούσε ότι ο Πόντος ήταν πολύ απομακρυσμένος από τις υπόλοιπες ελληνικές περιοχές με αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η υπεράσπισή του από τις τουρκικές επιδρομές.
Σε αντάλλαγμα πρότεινε να προχωρήσουν οι Πόντιοι στη δημιουργία μιας ομοσπονδίας με τους Αρμένιους, και πράγματι ο αρχιεπίσκοπος Τραπεζούντας Χρύσανθος
Φιλιππίδης και ο πρόεδρος των Αρμενίων Αλέξανδρος Χατισιάν υπέγραψαν τον Ιανουάριο του 1920 συμφωνία για τη δημιουργία Ποντοαρμενικού κράτους.
Όμως τον Νοέμβριο του 1920 ο αρμενικός στρατός ηττήθηκε στο Ερζερούμ από τις δυνάμεις του Κεμάλ με αποτέλεσμα να συνθηκολογήσουν οι Αρμένιοι και να μείνουν οι Πόντιοι μόνοι τους.
Έκτοτε και μέχρι τον Αύγουστο του 1922 ο Κεμάλ, έχοντας εκκαθαρίσει τα δευτερεύοντα μέτωπα στη Μικρά Ασία, προχώρησε ανενόχλητος στη σταδιακή εξόντωση του Ποντιακού Ελληνισμού. Οι πόλεις και τα χωριά κάηκαν, οι χωρικοί σφάχτηκαν, ατιμάστηκαν, εξορίστηκαν ή έφευγαν ομαδικά στα δάση και στα βουνά. Όσοι άνδρες συλλαμβάνονταν προωθούνταν στο εσωτερικό της Μικρά Ασίας. Υπολογίζεται ότι στο διάστημα 1914-1922 εξοντώθηκαν περίπου 200.000 Πόντιοι.
Σκοπός των Τούρκων ήταν, με τους εκτοπισμούς, τις πυρπολήσεις των χωριών, τις λεηλασίες, να επιτύχουν την αλλοίωση του εθνολογικού χαρακτήρα των ελληνικών περιοχών και να καταφέρουν ευκολότερα των εκτουρκισμό εκείνων που θα απέμεναν.
Ο Κεμάλ
Η Έξοδος
Αποστολή εξόριστων από το Δυτικό Πόντο σε μια στάση της εξοντωτικής πορείας τους προς Κουρδιστάν
Τον Οκτώβριο του 1922 με μεσολάβηση των συμμαχικών δυνάμεων η ελληνική κυβέρνηση και ο Κεμάλ συμφώνησαν να μεταφερθούν οι Έλληνες του Πόντου με τουρκικά καράβια στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί με ελληνικά στην Ελλάδα. Υπεύθυνος για την ομαλή μετακίνηση των προσφύγων ορίστηκε ο Αλέξανδρος Πάλης.
Το πρώτο καράβι με πρόσφυγες ξεκίνησε από τη Σαμψούντα τον Νοέμβριο του 1922 για την Ελλάδα μέσω Κωνσταντινούπολης. Το προσφυγικό ρεύμα θα συνεχιστεί και σε όλη τη διάρκεια του 1923. Το 1924 οι χριστιανικοί πληθυσμοί του Πόντου περιλήφθηκαν στη ελληνοτουρκική σύμβαση για την ανταλλαγή των πληθυσμών. Όσοι άνδρες επέζησαν από εκείνους που είχαν συλληφθεί τα προηγούμενα χρόνια και υπηρετούσαν στα τάγματα εργασίας (άμελγε τσάμπουρου), πέρασαν στην Ελλάδα είτε μέσω Σαμψούντας, είτε μέσω Συρίας. Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για το ποσοστό των Ποντίων στο 1.220.000 πρόσφυγες που δέχθηκε η Ελλάδα στη δεκαετία του 1920. Τα ποντιακά σωματεία υπολογίζουν ότι περίπου 400.000 Πόντιοι εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, κυρίως στους νομούς Δράμας, Κιλκίς, Καβάλας, Ξάνθης, Κοζάνης, Πρέβεζας και στα αστικά κέντρα Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη, εντασσόμενοι στην ελληνική κοινωνία.
Η εγκατάσταση στις νέες πατρίδες
Η άφιξη των Ποντίων στις Νέες Πατρίδες ήταν η απαρχή μιας δύσκολης, αλλά και συνάμα δημιουργικής πορείας για τον ποντιακό ελληνισμό. Στην Ελλάδα η μοίρα των Ποντίων συνδέθηκε άρρηκτα με τη μοίρα των υπολοίπων προσφύγων.
Τα πρώτα χρόνια της ζωής στη νέα πατρίδα δεν ήταν σίγουρα και τα πιο ευχάριστα.Το έργο της προσφυγικής αποκατάστασης ήταν τεράστιο και η ελληνική κυβέρνηση αδυνατούσε να το αντιμετωπίσει από μόνη της. Για το λόγο αυτό προσέφυγε στη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας. Πραγματικά διάφορες φιλανθρωπικές οργανώσεις, κυρίως αγγλικές και αμερικάνικες, όπως η Αmerican Bible Society, η Save the Children Fund και η All British Appeal προσέφεραν σημαντικά στην ανακούφιση των προσφύγων. Παράλληλα, η Ελλάδα προχώρησε στη σύναψη δανείων με ξένες τράπεζες, για να εγκαταστήσει παραγωγικά τους πρόσφυγες.
